وحيد زندي فخر - نزدیک به 14 سال است که مسئولان هشدارهاي لازم براي کاهش منابع آبي را نهيب مي زنند اما گويا اين کمبود در هيچ سالي به اندازه امسال، نگران کننده نبوده است. از طرفي اکثر کارشناسان، تقصيرها را به گردن بخش کشاورزي مي اندازند؛ بخشي که با توليد خود، خوراک کشور را تامين مي کند و در سايه امنيت غذايي، امنيت ملي را مي آفريند.
حال اين سوال مطرح مي شود که چه راهکارهايي براي کاهش مصرف آب در کشاورزي وجود دارد که با کمک آن هم توليد را ادامه داد و هم منابع آبي را تا حد امکان حفظ کرد. به جرات مي توان گفت که خاکورزي صحيح و اصولي، نه تنها تا 50درصد هزينه ها را کاهش مي دهد، بلکه در بهينه کردن مصرف آب نيز بسيار موثر خواهد بود. آنچه در ادامه مي خوانيد، گفت وگوي «فرصت امروز» با يکي از استادان اگرواکولوژي است. مجتبي روحي، کارشناس ارشد زراعت و دانشجوي دکتری درباره اينکه چگونه مي توان با خاکورزي صحيح، مصرف آب را بهينه کرد، نظرات قابل توجهي دارد که اگر اين مسائل در کشاورزي کشور رعايت مي شد، شايد امروز شاهد چنين بحراني نبوديم.
شخم غيراصولي زمين
کشت ديم، يکي از روشهايي است که در کاشت غلات استفاده ميشود. بناي ديمکاري بر اين است که دستکم 25درصد از آب مورد نياز گياه قبل از کاشت، از بارندگي فصل گذشته در زمين ذخيره شده باشد. به طور کلي ديمکاري به معني کاشت محصول به کمک نزولات آسماني است.
بر همين اساس، کشاورز بايد کاري کند که آب بيشتري در زمين ذخيره شود و خاک را طوري شخم بزند که سطح زيرين آن برنگردد. زيرا در اين صورت، گرماي آفتاب موجب تبخير رطوبت خاک خواهد شد. اين در حالي است که متاسفانه تقريبا تمام وسايل و ابزار کشاورزان ايراني از اروپا وارد مي شود؛ اروپايي که از نظر ميزان بارشها کمبودي ندارد و ابزار و ادواتي که به بازارهاي جهاني عرضه مي دارد، معمولا در شخم زدن زمين، بيشترين تبخير را نصيب خاک مي کند.
اما آنچه مسلم است؛ استفاده از گاو آهن قلمي يا چيزل براي کشاورزان ايراني است. اين وسيله هنگام شخم زدن، تنها به ايجاد شکاف در خاک اکتفا ميکند و کاهش رطوبت خاک در اين حالت به حداقل ممکن ميرسد. البته اين نوع شخم در فصل پاييز استفاده ميشود و بايد در فصل بهار، همين زمين را با گاوآهن پنجه غازي شخم زد. اين گاوآهن، سطح زمين را تنها 2 تا 3سانتيمتر بر هم ميزند و باعث ميشود که لوله هاي مویين پر شده و از تبخير آب جلوگيري شود.
خاک ما فقير است
کمبود مواد آلي خاک ايران، يکي ديگر از مسائلي است که بر مصرف بيشتر آب دامن ميزند. نقش مواد آلي به جز تغذيه دانه و بذر، افزايش سطح ويژه خاک و حفظ آب در بستر آن است. تحقيقات نشان ميدهند که تنها يک دهم درصد خاک کشور از موادآلي تشکيل شده است. اين در حالي است که خاکهاي اروپايي نيم درصد موادآلي دارند و قدرت ذخيره آب در آنها به مراتب بالاتر است. البته براي حل اين مشکل ميتوان از کودحيواني استفاده کرد که 25 تا 30درصد ذخيره آب را افزايش ميدهد.
راهکار ديگري که براي بهبود مصرف آب وجود دارد، به نوع کشت برميگردد. بهتر است کشاورزان ما محصولي را کشت کنند که دوره رشد کوتاهتري داشته باشد که به فصل خشکي نرسد؛ مانند گندم. گفتني است زودرس کردن تمام بذور در کشور مطمئنا به مديريت آب کمک شاياني خواهد کرد. هرچند تغيير الگوي کشت هم ميتواند مثمرثمر باشد. يعني محصولي که در يک منطقه کشت ميشود، متناسب با منابع آبي همان ناحيه باشد. اما مشکل اينجاست که نميتوان صاحبان زمين را ملزم به کاشت محصولي کرد به جز آنچه تا به حال مي کاشته است. بنابراين لازمه آن، تغییر زيرساختهاي فرهنگي و افزایش حمایت ها و سياستهاي تشويقي از طرف دولت است. به عنوان مثال، خوب است زعفران يا کلزا را زماني مانند زمستان کشت کنيم که نزولات آسماني در آن فصل بيشتر از بقيه سال باشد.
سيستمهاي نوين آبياري
استفاده از سيستمهاي آبياري تحت فشار، ميتواند راندمان آب را از 35درصد کنوني به 75درصد ارتقا دهد. اما کشاورزي ما در اجراي اين راهکار با دو مشکل روبه روست؛ يکي کمبود منابع مالي کشاورزان و ديگري عدم يکپارچگي اراضي. مشکل اول با حمايت دولت و تامين منابع مالي حل خواهد شد اما مشکل دوم کمي پيچيدهتر است. زيرا قانون ارث در سالهاي دراز باعث شده که زمينهاي بزرگ کمکم به قطعات کوچکتر تقسيم شود و اکنون شايد متوسط زميني که در اختيار هر کشاورز است، حدود 3هکتار باشد. اين در حالي است که استقرار سيستمهاي نوين آبياري مستلزم داشتن زمينهاي وسيع 10هکتاري است. بنابراين لازم است که اين قانون اصلاح شود تا نهايتا به مصرف بهينه آب برسيم.
راهکارهاي ديگر
راهکارهای دیگر در این زمینه استفاده از مواد و محصولاتی است که توانايي جذب و نگهداري آب را دارند. علاوه بر آن آثار سوئي نیز براي گياه نداشته و به ميزان نياز، آب در اختيار آن قرار دهند.
استفاده از کودهاي پتاس (به شرط اينکه آناليز خاک توسط کشاورز در زمانهاي معيني انجام شود) براي افزايش مقاومت در برابر خشکي، توسعه کشتهاي متراکم گلخانهاي براي افزايش راندمان آبياري و ارائه تسهيلات مورد نياز به کشاورز براي مديريت مصرف آب و خاک ورزي بهينه از ديگر عواملي است که ميتواند در صرفه جويي آّب در بخش کشاورزي موثر باشد.
منبع: فرصت امروز
حال اين سوال مطرح مي شود که چه راهکارهايي براي کاهش مصرف آب در کشاورزي وجود دارد که با کمک آن هم توليد را ادامه داد و هم منابع آبي را تا حد امکان حفظ کرد. به جرات مي توان گفت که خاکورزي صحيح و اصولي، نه تنها تا 50درصد هزينه ها را کاهش مي دهد، بلکه در بهينه کردن مصرف آب نيز بسيار موثر خواهد بود. آنچه در ادامه مي خوانيد، گفت وگوي «فرصت امروز» با يکي از استادان اگرواکولوژي است. مجتبي روحي، کارشناس ارشد زراعت و دانشجوي دکتری درباره اينکه چگونه مي توان با خاکورزي صحيح، مصرف آب را بهينه کرد، نظرات قابل توجهي دارد که اگر اين مسائل در کشاورزي کشور رعايت مي شد، شايد امروز شاهد چنين بحراني نبوديم.
شخم غيراصولي زمين
کشت ديم، يکي از روشهايي است که در کاشت غلات استفاده ميشود. بناي ديمکاري بر اين است که دستکم 25درصد از آب مورد نياز گياه قبل از کاشت، از بارندگي فصل گذشته در زمين ذخيره شده باشد. به طور کلي ديمکاري به معني کاشت محصول به کمک نزولات آسماني است.
بر همين اساس، کشاورز بايد کاري کند که آب بيشتري در زمين ذخيره شود و خاک را طوري شخم بزند که سطح زيرين آن برنگردد. زيرا در اين صورت، گرماي آفتاب موجب تبخير رطوبت خاک خواهد شد. اين در حالي است که متاسفانه تقريبا تمام وسايل و ابزار کشاورزان ايراني از اروپا وارد مي شود؛ اروپايي که از نظر ميزان بارشها کمبودي ندارد و ابزار و ادواتي که به بازارهاي جهاني عرضه مي دارد، معمولا در شخم زدن زمين، بيشترين تبخير را نصيب خاک مي کند.
اما آنچه مسلم است؛ استفاده از گاو آهن قلمي يا چيزل براي کشاورزان ايراني است. اين وسيله هنگام شخم زدن، تنها به ايجاد شکاف در خاک اکتفا ميکند و کاهش رطوبت خاک در اين حالت به حداقل ممکن ميرسد. البته اين نوع شخم در فصل پاييز استفاده ميشود و بايد در فصل بهار، همين زمين را با گاوآهن پنجه غازي شخم زد. اين گاوآهن، سطح زمين را تنها 2 تا 3سانتيمتر بر هم ميزند و باعث ميشود که لوله هاي مویين پر شده و از تبخير آب جلوگيري شود.
خاک ما فقير است
کمبود مواد آلي خاک ايران، يکي ديگر از مسائلي است که بر مصرف بيشتر آب دامن ميزند. نقش مواد آلي به جز تغذيه دانه و بذر، افزايش سطح ويژه خاک و حفظ آب در بستر آن است. تحقيقات نشان ميدهند که تنها يک دهم درصد خاک کشور از موادآلي تشکيل شده است. اين در حالي است که خاکهاي اروپايي نيم درصد موادآلي دارند و قدرت ذخيره آب در آنها به مراتب بالاتر است. البته براي حل اين مشکل ميتوان از کودحيواني استفاده کرد که 25 تا 30درصد ذخيره آب را افزايش ميدهد.
راهکار ديگري که براي بهبود مصرف آب وجود دارد، به نوع کشت برميگردد. بهتر است کشاورزان ما محصولي را کشت کنند که دوره رشد کوتاهتري داشته باشد که به فصل خشکي نرسد؛ مانند گندم. گفتني است زودرس کردن تمام بذور در کشور مطمئنا به مديريت آب کمک شاياني خواهد کرد. هرچند تغيير الگوي کشت هم ميتواند مثمرثمر باشد. يعني محصولي که در يک منطقه کشت ميشود، متناسب با منابع آبي همان ناحيه باشد. اما مشکل اينجاست که نميتوان صاحبان زمين را ملزم به کاشت محصولي کرد به جز آنچه تا به حال مي کاشته است. بنابراين لازمه آن، تغییر زيرساختهاي فرهنگي و افزایش حمایت ها و سياستهاي تشويقي از طرف دولت است. به عنوان مثال، خوب است زعفران يا کلزا را زماني مانند زمستان کشت کنيم که نزولات آسماني در آن فصل بيشتر از بقيه سال باشد.
سيستمهاي نوين آبياري
استفاده از سيستمهاي آبياري تحت فشار، ميتواند راندمان آب را از 35درصد کنوني به 75درصد ارتقا دهد. اما کشاورزي ما در اجراي اين راهکار با دو مشکل روبه روست؛ يکي کمبود منابع مالي کشاورزان و ديگري عدم يکپارچگي اراضي. مشکل اول با حمايت دولت و تامين منابع مالي حل خواهد شد اما مشکل دوم کمي پيچيدهتر است. زيرا قانون ارث در سالهاي دراز باعث شده که زمينهاي بزرگ کمکم به قطعات کوچکتر تقسيم شود و اکنون شايد متوسط زميني که در اختيار هر کشاورز است، حدود 3هکتار باشد. اين در حالي است که استقرار سيستمهاي نوين آبياري مستلزم داشتن زمينهاي وسيع 10هکتاري است. بنابراين لازم است که اين قانون اصلاح شود تا نهايتا به مصرف بهينه آب برسيم.
راهکارهاي ديگر
راهکارهای دیگر در این زمینه استفاده از مواد و محصولاتی است که توانايي جذب و نگهداري آب را دارند. علاوه بر آن آثار سوئي نیز براي گياه نداشته و به ميزان نياز، آب در اختيار آن قرار دهند.
استفاده از کودهاي پتاس (به شرط اينکه آناليز خاک توسط کشاورز در زمانهاي معيني انجام شود) براي افزايش مقاومت در برابر خشکي، توسعه کشتهاي متراکم گلخانهاي براي افزايش راندمان آبياري و ارائه تسهيلات مورد نياز به کشاورز براي مديريت مصرف آب و خاک ورزي بهينه از ديگر عواملي است که ميتواند در صرفه جويي آّب در بخش کشاورزي موثر باشد.
منبع: فرصت امروز
نظر شما