مواد غذایی> خبر درج شده از قول حمیدرضا تشیعی، معاون نظارت بر بهره برداری آبفای کشور در خصوص هزینه آب مصرفی تولید هندوانه با این مضمون :"اگر حداقل هزینه 300 میلیون تومانی را برای تولید یک لیتر آب در نظر بگیریم، تولید یک هندوانه 10 کیلویی که هر کیلو هندوانه 250 لیتر آب زیرزمینی برای تولید آن استفاده می گردد، حداقل 750 میلیارد تومان خسارت به دنبال دارد ".
پرسشی که برای من محقق از پیام درج شده به وجود آمده این است که چرا کاهش و عدم تولید محصولات کشاورزی کلید حل مشکل بحران آب در کشور شده است؟ آیا این رویکرد بر اساس مطالعه علمی است؟ آیا پیام هایی با این مضمون نوعی مقابله با بخش کشاورزی با هدف عقب راندن بخش کشاورزی و تضعیف بخش کشاورزی و کاهش سهم بخش کشاورزی از توسعه اقتصادی کشور نیست ؟ پاک کردن صورت مساله یک رویکرد غیرعلمی برای حل مسایل کشور اعم از اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. باید با مساله روبرو شد با آن وارد چالش شد و مساله را خوب شناخت و ابعاد و زوایای آشکار و پنهان آن را به تصویر کشید. فرار رو به جلو، روش حل مساله نیست.
در خصوص بحران آب در کشور هم گویی مسوولین برای حل مساله دنبال یک مقصر می گردند و آن هم بخش کشاورزی است. مرتب بحث می شود که مصرف آب بخش کشاورزی در ایران بالاست، در حالی که با آمارهای متفاوت در طول سالیان متمادی و اوضاع جوی خشکسالی و ترسالی، این رقم اصلا تغییر نمی کند. آیا در کشور ما برای هر مزرعه کنتور گذاشته شده و مکانیزمی است که هر بهره بردار چقدر آب مصرف می کند؟ آیا آمار داریم میران آب مصرفی هر مزرعه و هر بهره بردار ثبت شده چقدر است؟ آیا در آمار راست آزمایی شده که مصارف غیر کشاورزی حذف شود؟ در روستاهایی که چاه زده شده و آب آن برای شرب به شهر می رود این آمار از بخش کشاورزی حذف شده است؟
لطفا مسوولین برای اطلاع رسانی عموم و متخصصان آمار دقیق محاسبات خود را منتشر کنند تا این آمار تحلیل شود. این که بخش کشاورزی مصرف آب بالاتری از سایر فعالیت های اقتصادی دارد یک موضوع عمومی و جهانی است. اگر نگاهی به آمار جهانی(فائو) بیاندازیم بخش کشاورزی به طور میانگین حدود 70 درصد آب مصرفی را به خود اختصاص داده که این رقم برای کشورهای مختلف متفاوت است؛ به طوری که برای کشور هند 91 درصد، برزیل 60 درصد، مصر 86 درصد، چین 6/64 درصد است. اما آنچه که اهمیت دارد مصرف بهینه و افزایش کارایی و بهره روی آب در همه بخش های اقتصادی است که در بخش کشاورزی نیز با مطالعه و تحقیق فناوری های جدید و روش های جدید تولید درصدد افزایش بهره وری و کاهش سهم بخش کشاورزی هستند. بنابراین در کشور ما هم سهم بخش کشاورزی طبیعتا بیشتر از فعالیت های دیگر است، اما رقم واقعی چقدر است و اینکه ارقام راست آزمایی شده اند مساله ای است که همچنان بدون جواب مانده است. از طرف دیگر اینکه چه برنامه ای برای افزایش کارایی مصرف آب در بخش کشاورزی داریم به تفکیک محصول و منطقه و مزرعه چقدر سرمایه برای آن تامین شده و قرار است تخصیص داده شود؟ این مساله بخش کشاورزی است که هنوز هم شفاف و مشخص نیست. به نظر من محقق، این نوع پیام هایی که مسوولین با ارقام و آمار نه چندان شفاف ارائه می دهند نوعی فرار به جلو و دنبال مقصر گشتن و پاک کردن صورت مساله و عدم پذیرش مسوولیت است.
خبر درج شده از قول معاون نظارت بر بهره برداری آبفای کشور از چند جنبه قابل تامل است:
1- اگر به هزینه تولید محصول هندوانه آبی نگاهی انداخته شود بر اساس آمار سال زراعی 90-91 منابع آبی برای تولید هندوانه آبی به ترتیب اهمیت چاه عمیق با 1/49 درصد، رودخانه 6/32 درصد و چاه نیمه عمیق با 15 درصد سهم است که این سه منبع در حدود 7/96 درصد منابع تامین آب هندوانه را به خود اختصاص داده است. بنابراین ادعای اینکه برای تولید هندوانه از آب زیرزمینی که 300 میلیون تومان هزینه تولید دارد، استفاده می گردد غیرمنطقی و علمی است.
2- در همین اطلاعات منتشر شده آمده است که برای تولید یک هکتار هندوانه آبی 646682 تومان هزینه آب بها است. در همین سال عملکرد هر هکتار هندوانه آبی در حدود 27032 کیلو گرم است . با احتساب هزینه هر هکتار آب مصرفی هندوانه که برابر با 646682 تومان است، هر کیلو هندوانه در حدود 24 تومان هزینه آب دارد. سرانجام، کدام آمار درست است؟
3- از سوی دیگر صادرات سه ماهه سال 94 نشان می دهد که صادرات هر کیلو هندوانه به قیمت 6494 ریال بوده است . هزینه تولید هندوانه در سال 1391 خورشدی برای هر کیلو 120 تومان بوده است، حال اینکه ارزیابی گردد آیا ما مزیت رقابتی برای صادرات داریم، اگر فقط بر اساس معیار آب باشد با توجه به اطلاعات منتشر شده هر کیلو هندوانه 24 تومان هزینه دارد، پس قیمت صادراتی بالاتر از قیمت آب است. البته اینکه ارزش واقعی آب در بخش کشاورزی و اقتصاد ایران به چه میزان هست، محاسبه نشده است و نمی توان ادعایی بر این موضوع داشت که صادرات هندوانه دارای ارزش و منافع اقتصادی و اجتماعی برای کشور است. اثبات این ادعا نیاز به محاسبه ارزش واقعی و اجتماعی آب دارد. مباحث ارزش مجازی آب و ارزش اقتصادی و واقعی آب لازم است تحلیل شود.
4- نکته بعدی اگر به آمار جهانی توجه گردد، خیلی از محصولات تولید آنها آب برتر از هندوانه هست. آمار نشان می دهد که برای تولید یک کیلو برنج در حدود 2497 لیتر آب، یک کیلو نان در حدود 1608 لیتر آب، یک کیلو سیب درختی 822 لیتر آب، یک کیلو موز 790 لیتر آب، یک کیلو سیب زمینی 287 لیتر، یک کیلو پنیر 3178 لیتر آب، یک گوشت مرغ 4325 لیتر آب، یک کیلو شکلات 17196 لیتر آب، یک کیلو گوشت گاو 15415 لیتر آب، یک کیلو کره 5553 لیتر آب، یک کیلو ماکارونی خشک 1849 لیتر آب، یک لیوان 250 میلی لیتری شیر 255 لیتر آب، یک کیلو گوجه فرنگی 214 لیتر آب، یک کیلو تخم مرغ 196 لیتر آب، یک لیوان 250 میلی لیتری چای 27 لیتر آب و یک کیلو گرم کلم 237 لیتر آب برای تولید آنها استفاده می گردد ((The Institution of Mechanical Engineers (IMechE)).
اگر ملاک ارزیابی مصرف آب باشد، بنابراین می توان گفت شکلات هم جزو اقلام ضروری سبد غذایی خانوار نیست و به مراتب بیشتر از هندوانه آب مصرف می کند پس نباید تولید شود. برای تولید یک کیلو شکلات 17196 لیتر آب مصرف می شود با احتساب ارزش بازاری آب (هر بطری یک لیتری آب 1000 تومان) یعنی برای تولید یک کیلو شکلات حدود 17 میلیون تومان هزینه آب می شود. یک کیلو هندوانه 250 هزار تومان و یک کیلو شکلات 17 میلیون تومان هزینه آب مصرفی دارند. به نظر می رسد خیلی از محصولات غذایی مثل پفک که از نظر سلامتی هم مضر هستند تولید می شوند و کسی ادعا نمی کند که این محصول نه برای سلامتی مفید است و چقدر آب برای برای تولید پفک مصرف می شود و چرا باید چنین محصولی در این بحران تولید شود!؟
این نوع استدلال ها بیشتر جنبه سیاسی و غیر علمی دارد و به خواننده اینگونه القا می کند که مشکل الان فقط تولیدات بخش کشاورزی است و بخش های دیگر هیچ نقشی در مصرف آب ندارد. درست است بحران آب داریم و لازم است مدیریت بهینه آب صورت گیرد و برخی محصولاتی که در رژیم غذایی خانوار سهم کمی دارند تولیداتشان کاهش یابد یا با شیوه های نوین مانند تولید در گلخانه تولید گردد که کمتر به آب نیاز داشته باشد، اما اینکه مسوولین دنبال مقصر می گردند و بی صداترین مقصر هم کشاورز است، جای بسی تامل دارد که مسوولیت عدم مدیریت صحیح و سیاستگذاری های غلط اتخاذ شده تاکنون و عدم سرمایه گذاری در بخش آب را قبول نکرده و به جای حل مشکل از روش علمی، به دنبال مقصری هستند که در پشت آن پنهان شوند. مدیریت بهینه آب در بخش کشاورزی هم لازم و هم ضروری است، اما با نکاشتن هندوانه، بحران آب مدیریت نمی شود. مساله جای دیگر است که به نظر می رسد به جای حل مساله دنبال پاک کردن صورت مساله هستند. این نوع رویکرد مسوولین به مساله آب باعث شده که حتی افکار عمومی و حرکت های اجتماعی هم به اشتباه به جای تمرکز بر اصل مساله و روشنگری در زمینه آن به موضوع های حاشیه ای بپردازند. راه اندازی کارزار " گل نخریم" یکی از آنهاست که با القای مقصر اصلی بخش کشاورزی به خواننده حرکت های اجتماعی هم به نادرست به سمت و سویی می روند که پیامدی مثبت به همراه ندارد. به نظر نگارنده، مسوولین به جای اعلام خبرهایی از این قبیل، دنبال راهکارهای علمی و عملی برای کاهش بحران آب در کشور باشند. در این خصوص تدوین برنامه ای که مشخص گردد که چه محصولاتی تولیدشان محدود گردد اعم از کشاورزی و صنعتی به چه میزان تولید داشته باشیم ضروری است در کنار آن باید به بخش مصرف و ضایعات چرخه زنجیره عرضه که خود باعث هدررفت آب می شود نیز توجه گردد و از همه مهمتر به افرادی که در این تصمیم سازی به آنان ضرری وارد می گردد جبران زیان صورت گیرد. این برنامه نیازمند تحقیق و مطالعه و تامین مالی است.
منبع:ایانا
فاطمه پاسبان
*دکترای اقتصاد - گرایش اقتصاد بین‌الملل و اقتصادسنجی از دانشگاه الزهرا - عضو هیات علمی مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی
پرسشی که برای من محقق از پیام درج شده به وجود آمده این است که چرا کاهش و عدم تولید محصولات کشاورزی کلید حل مشکل بحران آب در کشور شده است؟ آیا این رویکرد بر اساس مطالعه علمی است؟ آیا پیام هایی با این مضمون نوعی مقابله با بخش کشاورزی با هدف عقب راندن بخش کشاورزی و تضعیف بخش کشاورزی و کاهش سهم بخش کشاورزی از توسعه اقتصادی کشور نیست ؟ پاک کردن صورت مساله یک رویکرد غیرعلمی برای حل مسایل کشور اعم از اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. باید با مساله روبرو شد با آن وارد چالش شد و مساله را خوب شناخت و ابعاد و زوایای آشکار و پنهان آن را به تصویر کشید. فرار رو به جلو، روش حل مساله نیست.
در خصوص بحران آب در کشور هم گویی مسوولین برای حل مساله دنبال یک مقصر می گردند و آن هم بخش کشاورزی است. مرتب بحث می شود که مصرف آب بخش کشاورزی در ایران بالاست، در حالی که با آمارهای متفاوت در طول سالیان متمادی و اوضاع جوی خشکسالی و ترسالی، این رقم اصلا تغییر نمی کند. آیا در کشور ما برای هر مزرعه کنتور گذاشته شده و مکانیزمی است که هر بهره بردار چقدر آب مصرف می کند؟ آیا آمار داریم میران آب مصرفی هر مزرعه و هر بهره بردار ثبت شده چقدر است؟ آیا در آمار راست آزمایی شده که مصارف غیر کشاورزی حذف شود؟ در روستاهایی که چاه زده شده و آب آن برای شرب به شهر می رود این آمار از بخش کشاورزی حذف شده است؟
لطفا مسوولین برای اطلاع رسانی عموم و متخصصان آمار دقیق محاسبات خود را منتشر کنند تا این آمار تحلیل شود. این که بخش کشاورزی مصرف آب بالاتری از سایر فعالیت های اقتصادی دارد یک موضوع عمومی و جهانی است. اگر نگاهی به آمار جهانی(فائو) بیاندازیم بخش کشاورزی به طور میانگین حدود 70 درصد آب مصرفی را به خود اختصاص داده که این رقم برای کشورهای مختلف متفاوت است؛ به طوری که برای کشور هند 91 درصد، برزیل 60 درصد، مصر 86 درصد، چین 6/64 درصد است. اما آنچه که اهمیت دارد مصرف بهینه و افزایش کارایی و بهره روی آب در همه بخش های اقتصادی است که در بخش کشاورزی نیز با مطالعه و تحقیق فناوری های جدید و روش های جدید تولید درصدد افزایش بهره وری و کاهش سهم بخش کشاورزی هستند. بنابراین در کشور ما هم سهم بخش کشاورزی طبیعتا بیشتر از فعالیت های دیگر است، اما رقم واقعی چقدر است و اینکه ارقام راست آزمایی شده اند مساله ای است که همچنان بدون جواب مانده است. از طرف دیگر اینکه چه برنامه ای برای افزایش کارایی مصرف آب در بخش کشاورزی داریم به تفکیک محصول و منطقه و مزرعه چقدر سرمایه برای آن تامین شده و قرار است تخصیص داده شود؟ این مساله بخش کشاورزی است که هنوز هم شفاف و مشخص نیست. به نظر من محقق، این نوع پیام هایی که مسوولین با ارقام و آمار نه چندان شفاف ارائه می دهند نوعی فرار به جلو و دنبال مقصر گشتن و پاک کردن صورت مساله و عدم پذیرش مسوولیت است.
خبر درج شده از قول معاون نظارت بر بهره برداری آبفای کشور از چند جنبه قابل تامل است:
1- اگر به هزینه تولید محصول هندوانه آبی نگاهی انداخته شود بر اساس آمار سال زراعی 90-91 منابع آبی برای تولید هندوانه آبی به ترتیب اهمیت چاه عمیق با 1/49 درصد، رودخانه 6/32 درصد و چاه نیمه عمیق با 15 درصد سهم است که این سه منبع در حدود 7/96 درصد منابع تامین آب هندوانه را به خود اختصاص داده است. بنابراین ادعای اینکه برای تولید هندوانه از آب زیرزمینی که 300 میلیون تومان هزینه تولید دارد، استفاده می گردد غیرمنطقی و علمی است.
2- در همین اطلاعات منتشر شده آمده است که برای تولید یک هکتار هندوانه آبی 646682 تومان هزینه آب بها است. در همین سال عملکرد هر هکتار هندوانه آبی در حدود 27032 کیلو گرم است . با احتساب هزینه هر هکتار آب مصرفی هندوانه که برابر با 646682 تومان است، هر کیلو هندوانه در حدود 24 تومان هزینه آب دارد. سرانجام، کدام آمار درست است؟
3- از سوی دیگر صادرات سه ماهه سال 94 نشان می دهد که صادرات هر کیلو هندوانه به قیمت 6494 ریال بوده است . هزینه تولید هندوانه در سال 1391 خورشدی برای هر کیلو 120 تومان بوده است، حال اینکه ارزیابی گردد آیا ما مزیت رقابتی برای صادرات داریم، اگر فقط بر اساس معیار آب باشد با توجه به اطلاعات منتشر شده هر کیلو هندوانه 24 تومان هزینه دارد، پس قیمت صادراتی بالاتر از قیمت آب است. البته اینکه ارزش واقعی آب در بخش کشاورزی و اقتصاد ایران به چه میزان هست، محاسبه نشده است و نمی توان ادعایی بر این موضوع داشت که صادرات هندوانه دارای ارزش و منافع اقتصادی و اجتماعی برای کشور است. اثبات این ادعا نیاز به محاسبه ارزش واقعی و اجتماعی آب دارد. مباحث ارزش مجازی آب و ارزش اقتصادی و واقعی آب لازم است تحلیل شود.
4- نکته بعدی اگر به آمار جهانی توجه گردد، خیلی از محصولات تولید آنها آب برتر از هندوانه هست. آمار نشان می دهد که برای تولید یک کیلو برنج در حدود 2497 لیتر آب، یک کیلو نان در حدود 1608 لیتر آب، یک کیلو سیب درختی 822 لیتر آب، یک کیلو موز 790 لیتر آب، یک کیلو سیب زمینی 287 لیتر، یک کیلو پنیر 3178 لیتر آب، یک گوشت مرغ 4325 لیتر آب، یک کیلو شکلات 17196 لیتر آب، یک کیلو گوشت گاو 15415 لیتر آب، یک کیلو کره 5553 لیتر آب، یک کیلو ماکارونی خشک 1849 لیتر آب، یک لیوان 250 میلی لیتری شیر 255 لیتر آب، یک کیلو گوجه فرنگی 214 لیتر آب، یک کیلو تخم مرغ 196 لیتر آب، یک لیوان 250 میلی لیتری چای 27 لیتر آب و یک کیلو گرم کلم 237 لیتر آب برای تولید آنها استفاده می گردد ((The Institution of Mechanical Engineers (IMechE)).
اگر ملاک ارزیابی مصرف آب باشد، بنابراین می توان گفت شکلات هم جزو اقلام ضروری سبد غذایی خانوار نیست و به مراتب بیشتر از هندوانه آب مصرف می کند پس نباید تولید شود. برای تولید یک کیلو شکلات 17196 لیتر آب مصرف می شود با احتساب ارزش بازاری آب (هر بطری یک لیتری آب 1000 تومان) یعنی برای تولید یک کیلو شکلات حدود 17 میلیون تومان هزینه آب می شود. یک کیلو هندوانه 250 هزار تومان و یک کیلو شکلات 17 میلیون تومان هزینه آب مصرفی دارند. به نظر می رسد خیلی از محصولات غذایی مثل پفک که از نظر سلامتی هم مضر هستند تولید می شوند و کسی ادعا نمی کند که این محصول نه برای سلامتی مفید است و چقدر آب برای برای تولید پفک مصرف می شود و چرا باید چنین محصولی در این بحران تولید شود!؟
این نوع استدلال ها بیشتر جنبه سیاسی و غیر علمی دارد و به خواننده اینگونه القا می کند که مشکل الان فقط تولیدات بخش کشاورزی است و بخش های دیگر هیچ نقشی در مصرف آب ندارد. درست است بحران آب داریم و لازم است مدیریت بهینه آب صورت گیرد و برخی محصولاتی که در رژیم غذایی خانوار سهم کمی دارند تولیداتشان کاهش یابد یا با شیوه های نوین مانند تولید در گلخانه تولید گردد که کمتر به آب نیاز داشته باشد، اما اینکه مسوولین دنبال مقصر می گردند و بی صداترین مقصر هم کشاورز است، جای بسی تامل دارد که مسوولیت عدم مدیریت صحیح و سیاستگذاری های غلط اتخاذ شده تاکنون و عدم سرمایه گذاری در بخش آب را قبول نکرده و به جای حل مشکل از روش علمی، به دنبال مقصری هستند که در پشت آن پنهان شوند. مدیریت بهینه آب در بخش کشاورزی هم لازم و هم ضروری است، اما با نکاشتن هندوانه، بحران آب مدیریت نمی شود. مساله جای دیگر است که به نظر می رسد به جای حل مساله دنبال پاک کردن صورت مساله هستند. این نوع رویکرد مسوولین به مساله آب باعث شده که حتی افکار عمومی و حرکت های اجتماعی هم به اشتباه به جای تمرکز بر اصل مساله و روشنگری در زمینه آن به موضوع های حاشیه ای بپردازند. راه اندازی کارزار " گل نخریم" یکی از آنهاست که با القای مقصر اصلی بخش کشاورزی به خواننده حرکت های اجتماعی هم به نادرست به سمت و سویی می روند که پیامدی مثبت به همراه ندارد. به نظر نگارنده، مسوولین به جای اعلام خبرهایی از این قبیل، دنبال راهکارهای علمی و عملی برای کاهش بحران آب در کشور باشند. در این خصوص تدوین برنامه ای که مشخص گردد که چه محصولاتی تولیدشان محدود گردد اعم از کشاورزی و صنعتی به چه میزان تولید داشته باشیم ضروری است در کنار آن باید به بخش مصرف و ضایعات چرخه زنجیره عرضه که خود باعث هدررفت آب می شود نیز توجه گردد و از همه مهمتر به افرادی که در این تصمیم سازی به آنان ضرری وارد می گردد جبران زیان صورت گیرد. این برنامه نیازمند تحقیق و مطالعه و تامین مالی است.
منبع:ایانا
فاطمه پاسبان
*دکترای اقتصاد - گرایش اقتصاد بین‌الملل و اقتصادسنجی از دانشگاه الزهرا - عضو هیات علمی مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی
نظر شما