انواع مزاج در چهار دسته بندی جا گرفته و شامل مزاج‌های بلغمی، سودایی، دموی و صفراوی هستند. هر کدام از زنان و مردان با توجه به نوع مزاجی که دارند، از لحاظ رفتار، ذائقه و جسم تفاوت‌هایی نیز با همدیگر داشته و ویژگی‌های ظاهری آنها نیز فرق می‌کند. با دانستن نوع مزاج خود می‌توانید بهترین و سالم‌ترین رژیم غذایی و سبک زندگی را داشته باشید و از مناسب‌ترین روش‌ها برای درمان بیماری‌های گوناگون خود استفاده کنید. 

 آشنایی با انواع مزاج‌ ها

انواع مزاج ها چیست؟ بر اساس طب سنتی هر کدام از افراد با مزاج‌های گوناگون به دنیا آمده و با دانستن این موضوع، زندگی سالم‌تری خواهند داشت. بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات انسان‌ها، بر اثر ندانستن مزاجشان رخ می‌دهد. در صورتی که شما آشنایی کامل با مزاج خود نداشته باشید به انواع مشکلات همچون سردرد، جوش و آکنه، خستگی فراوان، کمبود انرژی، مشکلات گوارشی همچون یبوست و سردردهای شدید مبتلا می‌شوید. 
بر اساس طب سنتی تمامی انسان‌ها و جهان از چهار عنصر هوا، خاک، آتش و آب به وجود آمده و این عناصر مزاج انسان‌ها را شکل داده‌اند. مزاج یا طبع افراد در واقع برتری یکی از این عناصر نسبت به سایر عنصرها در بدن می‌باشد. 
در صورتی که شما نسبت به نوع مزاج خود آگاهی نداشته باشید، غذاها و نوشیدنی‌های نامناسبی را مصرف کرده که با بدن شما سازگار نیستند. این ناسازگاری رژیم غذایی با مزاج بدن، در نهایت منجر به بیماری‌های مختلف خواهد شد. با شناخت مزاج خود به طور کامل می‌توانید به درمان موثر بیماری‌های گوناگون و حفظ سلامت بدنتان کمک بسیار زیادی کنید. 
انواع مزاج‌های اصلی چهارگانه در انسان‌ها شامل مزاج بلغمی یا سرد و تر، مزاج سوداوی یا سرد و خشک، مزاج دموی یا گرم وتر و مزاج صفراوی یا گرم و خشک هستند. در برخی از انسان‌ها، عناصر چهارگانه به شکل متعادل در بدن آنها وجود داشته و سبب می‌شود آنها دارای مزاج معتدل باشند. 

 چگونه می‌ توان مزاج را تشخیص دارد؟

انواع مزاج ها و تشخیص آن به شما کمک می‌کند زندگی سالم‌تر و بدن قوی‌تری داشته باشید. برای تشخیص دادن صحیح مزاج خود می‌توانید بخشی از ساعد دست راست خود را لمس کنید. نوع حسی که با لمس دست راست خود دارید، به گونه‌ای مزاج شما را تعیین می‌کند. برای مثال اگر با این لمس احساس گرما داشتید، به معنای این است که دارای مزاج گرم هستید. اما اگر حس سرما با لمس ساعد دست راست خود داشتید به نشانه سرد مزاجی شما تلقی می‌گردد. 
اگر علاوه بر حس گرما در سمت راست دست خود، احساس کردید بافت بدن شما نرم است، به معنای داشتن مزاج گرم و مرطوب یا مزاج دموی می‌باشد. بافت بدنتان اگر زبر یا خشک باشد، به این معناست که فردی با مزاج گرم و خشک یا مزاج صفراوی هستید. 
اگر علاوه بر حس سرما در سمت راست دست خود، احساس کردید که بافت بدنتان نرم است و به راحتی انگشتتان در آن فرو می‌رود، به این معناست که فردی با مزاج سرد و مرطوب یا مزاج بلغمی هستید. در صورتی که بافت بدن شما در صورت لمس کردن زبر یا خشک باشد، به این معناست که طبع شما سرد و خشک یا سوداوی‌ است. 

آیا مزاج شناسی علمی است؟

انواع مزاج شناسی در واقع علمی گسترده و بسیار مفید برای تشخیص دادن بسیاری از بیماری‌های روانی و جسمانی است. با علم مزاج شناسی می‌توانید بر بدن خود آگاه شده و سبک زندگی سالم‌تری داشته باشید، زیرا تمام جنبه‌های زندگی شما بر روی طبیعت بدنتان تاثیرگذار هستند. 

 انواع مزاج شناسی در طب سنتی

انواع مزاج ها در طب سنتی شامل مزاج‌های چهارگانه صفراوی، بلغمی، سوداوی و دموی هستند. افراد به طور کلی از دیدگاه طب سنتی با یکی از چهار مزاج اصلی معتدل گرم، معتدل، سرد، معتدل سرد و تر به دنیا می‌آیند.

 مزاج شناسی از روی چهره و ظاهر فیزیکی افراد امکان پذیر است

انواع مزاج ها و علائم انها به راحتی از روی چهره و ظاهر فیزیکی انسان‌ها، قابل تشخیص هستند. شما به آسانی می‌توانید از روی چهره شخص، مزاجش را تشخیص بدهید. کسانی که پوست سفید و سرخ دارند، معمولاً مزاج آنها گرم و تر است. پوست زرد نشانه چهره کسانیست که مزاج آنها گرم و خشک می‌باشد. کسانی که مزاج سرد و تر نیز دارند، معمولاً پوست روشن‌تری داشته و سفید هستند. کسانی که طبع آنها سرد و خشک است، تیرگی‌های خاصی در نقاط مختلف پوست صورتشان دارند. 
همچنین مزاج انسان‌ها بر روی ارتباط آنها با بیماری‌های مختلف، خلق و خوی آنها، حالات روحی و روانی که دارند، تاثیرگذار می‌باشد. 

 مزاج شناسی از روی زبان

انواع مزاج ها و نشانه های آن به راحتی از روی رنگ زبان افراد قابل تشخیص هستند. کسانی که زبان مرطوب و صورتی رنگ دارند، به این معناست که مزاج آنها متعادل است. همچنین داشتن زبان آبکی، با رگه‌های ظریف نشان برداشتن طبع سرد می‌باشد. اگر فردی زبان زرد رنگ و خشکی داشته باشد، به این معناست که مزاج صفراوی دارد. زبان سفید رنگ نشان بر بلغمی بودن مزاج شخص است، همچنین تیره بودن زبان، صفراوی بودن مزاج را نشان می‌دهد. 

 کنترل مزاج از طریق ورزش (مزاج شناسی ورزشی)

از دیدگاه طب سنتی شما باید بر اساس مزاجی که دارید، ورزش‌های خاصی را در طی روز انجام بدهید. نوع مزاج با شدت و نوع فعالیت‌های ورزشی شما ارتباط مستقیم دارد. برای مثال اگر مزاج شما گرم و خشک است، بهتر است در طی روز به انجام ورزش‌های معتدل و سبک مشغول شوید تا حرارت بدن شما زیاد نشود. ورزش‌ها و فعالیت‌های شدیدتر برای کسانی که دارای مزاج سرد و تر هستند، گزینه مناسب‌تری بوده تا حرارت بدن آنها بیشتر گردد. این افراد با مزاج سرد اگر به ورزش‌های شدید در طی روز بپردازند، رطوبت اضافه بدن آنها کمتر می‌شود. 

 خصوصیات انواع مزاج‌ ها

انواع مزاج ها را به آسانی می‌توانید از روی خصوصیات آنها در هر فرد تشخیص داد و با ویژگی‌های مختلف آنها آشنا شوید. 
انواع مزاج ها و خصوصیات آن شامل موارد زیر هستند:
 

مزاج صفراوی (گرم و خشک)

فرد با مزاج گرم: این افراد معمولاً زودرنج، فوق العاده فعال و خوش برخورد بوده و احساس گرمای شدید در بیشتر مواقع دارند. احساس تشنگی و جوش زدن از دیگر ویژگی‌های فرد با طبع گرم محسوب می‌شود. 

فرد با مزاج صفراوی یا همان طبع گرم و خشک: افرادی که دارای این نوع مزاج هستند، معمولاً چشم‌های سفید و استخوان بندی محکم و درشتی دارند. رنگ پوست افراد با مزاج صفراوی، رنگ زرد متمایل بوده و آنها کسانی هستند که از گرمی هوا بیزارند. میزان تشنه شدن و عطش افراد با مزاج مورد نظر در مقایسه با دیگران بیشتر است. کسانی که طبع یا مزاج صفراوی دارند، در فصل زمستان بدن سازگارتری خواهند داشت. سرعت عصبانیت و خشمگین شدن افراد با مزاج مورد نظر بسیار بیشتر بوده و میزان جنب و جوش زیادی دارند. 
این افراد پرحرف، زیرک، باهوش و پر انرژی بوده و بیشتر میل به خوردن غذاهای سرد همچون ترشی‌، کاهو، خیار، لواشک و سرکه دارند. اگر شما طبع صفراوی داشته باشید، معمولاً تمایل شما به خوردن مواد غذایی شیرین بسیار کمتر است. 

مزاج سوداوی (سرد و خشک)

افراد با داشتن مزاج سرد و خشک یا سوداوی معمولاً لاغر اندام بوده و قد بلندی دارند. از جمله خصوصیات مزاج سوداوی شامل پوست سرد خشک، پوست زبر، صورت کشیده، ریه‌های کوچک و شانه‌های جمع شده هستند. کسانی که مزاج سرد و خشک یا سوداوی دارند معمولاً عروق بدن آنها ریز و برجسته می‌باشد. این افراد دارای چشمان، دهان و بینی کوچک بوده و موهای بدن آنها معمولاً زبر و درشت است. 
شما از روی علائم مشخصی می‌توانید مزاج سوداوی را در زنان و مردان به راحتی تشخیص بدهید. این علائم شامل کم خونی، ترشح بالای خلط، عفونت‌های تنفسی، درد مفاصل، کم انرژی بودن، اندام لاغر، دست و پای سرد و ضعف سیستم ایمنی هستند. 
از جمله ویژگی‌های شخصیتی کسانی که دارای طبع سرد و خشک یا مزاج سوداوی هستند می‌توان موارد زیر را نام برد: 
• افراد ریزبینی هستند. 
• اعتماد آنها به دیگران به سختی شکل می‌گیرد. 
• در مواجهه با شرایط سخت، انعطاف پذیری کمی دارند. 
• خواب آنها بسیار کم است. 
• اهل طبیعت هستند. 
ایده‌آلگرا، خودکفا بودن، خشکی شدید مغز، بویایی قوی، حس ششم بالا، علاقه به موسیقی‌های آرام و کلاسیک، منضبط بودن، توان جنسی کم، میل جنسی بالا، میوه خوردن غذاهای شور و روابط اجتماعی بالا از دیگر ویژگی‌های شخصیتی مزاج‌های سوداوی هستند. 

مزاج دموی (گرم و تر)

این افراد با مزاج دموی یا گرم و تر معمولاً بدنی کاملاً عضلانی و بسیار قوی دارند. پوست این افراد مستعد قرمزی بوده و کاملاً مرطوب و گرم می‌باشد. کسانی که این مزاج را دارند دارای نبض قوی و سریع بوده، صدای آنها رسا و واضح می‌باشد. افراد با مزاج دموی بسیار پر انرژی هستند، میل جنسی آنها بالا بوده و معمولاً خواب‌های واضحی را در مقایسه با سایر افراد تجربه می‌کنند. کسانی که این مزاج را دارند، هضم آنها قوی بوده و اشتهای آنها بسیار خوب است. این افراد بیشتر تمایل به خوردن ترشی، شیرینی و گوشت دارند.که میتوان در اینجا از خواص گوشت بوقلمون نام برد که طبعی گرم و تر دارد. 

 مزاج بلغمی (سردتر)

افراد با مزاج بلغمی از هرگونه خشونت و درگیری با سایر افراد دوری می‌کنند. کسانی که دارای مزاج بلغمی یا طبع سرد هستند معمولاً افرادی صبور، درونگرا، آرام و خجالتی هستند. بلغمی‌ها در مقایسه با دیگران روابط اجتماعی ضعیف‌تری داشته و به سختی با سایر افراد ارتباط برقرار می‌کنند. این افراد معمولاً مسئولیت پذیر بوده و تمام وظایف خود را به درستی انجام می‌دهند. 
از جمله خصوصیات ظاهری بلغمی مزاج‌ها می‌توان دهان بی‌مزه، پوست سفید، سرد بودن دست و پا، خواب آلودگی، سفید شدن سریع‌تر موها، افتادگی پوست، کندی هضم غذا، آبریزش بزاق دهان در هنگام خوابیدن، عدم توجه، ضعف جسمانی، ادرار زیاد، معده درد، کم اشتهایی، میل جنسی پایین، ضعف مثانه و تنگی نفس را نام برد. برای درمان میل جنسی پایین میتوانید به مقاله خواص ثعلب چیست مراجعه کنید.

 رژیم غذایی مزاج دموی

کسانی که دارای مزاج دموی هستند، بیشتر باید غذاهای سرد و خشک همچون آش انار، گوشت‌های دریایی، ماهی سفید، عدس، خواص لیمو ترش، اسفناج، ریواس، آب زرشک، لیمو عمانی، گوجه فرنگی, آش جو و آب انار مصرف کنند. 
 برای کسانی که دارای مزاج گرم و تر یا مزاج دموی هستند خوردن غذاهای تند، شلغم، غذاهای سنگین و چرب، زنجبیل و رازیانه، پاستا، آناناس, بیسکوییت، فلفل، غذاهای شیرین، گوشت قرمز، پیاز، الکل، سیر و کره ممنوع می‌باشد. 

 رژیم غذایی مزاج بلغمی

بهترین رژیم غذایی برای کسانی که مزاج آنها بلغمی می‌باشد شامل فعالیت‌های فیزیکی، مصرف کردن نوشیدنی‌ها، چربی‌های اشباع نشده، خوراکی‌های فاقد قند اضافی، مصرف سبزیجات، پیاده‌روی و انجام تمرینات کششی می‌باشد. این افراد با داشتن مزاج بلغمی باید چربی‌های اشباع شده و حیوانی را از رژیم خود حذف کنند. همچنین باید از ادویه‌هایی همچون خردل، هل، زنجبیل، زنیان، دارچین، زعفران و زیره در غذاهای خود استفاده نمایند. 
مصرف کردن خوراکی‌ها و میوه‌هایی که اسیدی و طبع سرد دارند همچون عدس، مرکبات، قارچ، کیوی و خیار برای این افراد خوب نیست. همچنین افراد با داشتن مزاج بلغمی باید در رژیم خود به مقدار کمتری از ترشیجات، میوه‌های ترش و فرآورده‌های گوشتی مصرف کنند. 
این افراد برای داشتن تناسب اندام نباید به هیچ عنوان وعده شام را از رژیم غذایی خود حذف نمایند، خوردن صبحانه و شام به طور کامل برای این افراد ضروری می‌باشد. علاوه بر آن باید حجم وعده ناهار خود را کاهش داده و در ساعات آغازین شب، شام خود را میل کنند. 

 رژیم غذایی مزاج سوداوی

مواد غذایی با طبع گرم و تر برای کسانی که مزاج آنها سوداوی است، بهترین گزینه محسوب می‌شوند. این افراد با داشتن مزاج سرد و خشک باید بیشتر مواد غذایی همچون دمنوش گل گاوزبان، گوشت گوسفند، شربت زعفران، شلغم، گوشت شتر و کبوتر، سیب شیرین، جعفری، خرما، نعنا و آناناس مصرف کنند. 
افراد با داشتن مزاج سرد و خشک یا سوداوی باید خوراکی‌هایی که دارای طبع سرد هستند را از رژیم غذایی خود به طور کامل حذف نمایند. این افراد به هیچ عنوان نباید جو، سرکه، آب یخ، کاهو، غذاهای فست فودی، غذاهای فرآوری شده، سیب زمینی، آبلیمو، عدس و بادمجان مصرف کنند. 

 رژیم غذایی مزاج صفراوی

مواد غذایی مفید و مناسب برای کسانی که دارای مزاج صفراوی هستند شامل موارد زیر هستند:

•  غذاهای بسیار خنک برای این طبع گزینه مناسبی محسوب می‌شوند. 
• این افراد باید نوشیدنی‌های گیاهی همچون عرق کاسنی و عرق شاه‌تره مصرف کنند.
•  مصرف کردن زرشک، نان جو، آلو بخارا، لیمو ترش، پرتقال و اسفناج برای افراد با این مزاج بسیار مفید است. 

همچنین افراد با مزاج صفراوی باید از مواد غذایی همچون روغن زیتون، ماش، برنج سفید، هندوانه، سبزی‌ها، بادام تازه، برگه زردآلو، کدو خورشتی و نخود فرنگی در رژیم خود استفاده کنند. مواد غذایی ممنوعه برای صفراوی‌ها شامل غذاهای فریز شده، غذاهای چرب، ماکارونی، میوه‌هایی با طبع گرم همانند آناناس، خربزه، طالبی و موز، نوشیدنی‌ها با طبع گرم، نسکافه، لبنیات، سس، چای، تخم مرغ و سیر هستند. 

آیا طبع و مزاج بر چاقی یا لاغری تاثیر دارد

مزاج سرد و گرم از دیدگاه طب سنتی بر روی چاقی و لاغری افراد تاثیرگذار هستند. کسانی که طبع سرد دارند می‌توانند برای افزایش متابولیسم بدن خود از غذاهای دارای طبع گرم همچون خرما، زنجبیل، دارچین و از خواص فلفل سیاه استفاده کنند. این مواد غذایی مصرف شده توسط فرد با مزاج سرد، منجر به کاهش وزن او خواهد شد. 
افراد با طبع گرم بهتر است از غذاهایی با طبع سرد همچون ماهی، ماست، گوجه فرنگی و خیار برای کم کردن حرارت بدن خود استفاده کنند. این مواد غذایی مصرف شده توسط افراد متابولیسم آنها را کمتر کرده و منجر به تناسب اندام آنها می‌شوند.

مزاج درمانی و تبدیل هر یک از مزاج‌‎ها به یکدیگر

با دانستن طبع بدن خود به راحتی می‌توانید هر کدام از مزاج‌ها را به دیگری تبدیل کرده و مزاج درمانی خود را آغاز کنید. با بررسی علائم بالینی همچون کیفیت مواد دفعی، حرارت بدن، وضعیت روحی، خصوصیات نبض و رنگ چهره می‌توانید سرد بودن یا گرم بودن مزاج خود را از دیدگاه طب سنتی تشخیص دهید.

دستورات غذایی برای هر مزاجی چیست؟

کسانی که مزاج گرم و خشک دارند باید در خوردن برخی مواد غذایی افراط نکنند، این مواد غذایی شامل شنبلیله، تخم مرغ، بادمجان، گوشت قرمز، سیاه دانه، تنقلات، گوشت پرندگان کوچک، موز، پیاز و ادویه‌های تند و تیز هستند. 
افراد با مزاج گرم و خشک باید غذاهای مفیدی همچون انگور، انواع مرکبات، روغن زیتون، گوجه سبز، برگه هلو، گیلاس، سوپ جو، سیب زمینی بخارپز شده، پارچه گوسفند، ترشی‌های طبیعی و تمر هندی‌را در رژیم غذایی خود قرار دهند. 

طبع فصول مختلف سال و اثر آن بر مزاج شناسی

طبع فصول مختلف سال و اثر آنها بر روی مزاج افراد شامل موارد زیر هستند: 

• فصل بهار دارای طبع گرم و تر
• فصل تابستان دارای طبع گرم و خشک 
•  فصل پاییز دارای طبع سرد و خشک 
•  فصل زمستان دارای طبع سرد و تر 

با دانستن طبع‌های گوناگون در فصل‌های مختلف سال می‌توانید متناسب با مزاج خود، نوع فعالیت‌ها و مصرف مواد غذایی خود را کنترل کرده و بدن سالم‌تری داشته باشد. 

 تاثیر هر مزاج در احساس گرما و سرما

زنان و مردانی که دارای مزاج گرم هستند، در مقایسه با سایر افراد در برابر گرما سریع‌تر و بیشتر عرق می‌کنند. این افراد با مزاج گرم در فصل تابستان و به هنگام فعالیت‌های شدید، عرق ریزی بیشتری داشته و سریع‌تر بدنشان داغ می‌شود. اما کسانی که مزاج سرد دارند، در برابر گرما دچار تعریق بسیار کمی شده و بدن آنها معمولاً خشک‌تر می‌باشد. 

 جمع بندی

یکی از اصلی‌ترین موضوعات در طب سنتی که نقش بسیار مهمی در سلامت ذهن و جسم افراد می‌گذارد، مزاج بدن آنها محسوب می‌شود. با شناخت کامل مزاج خود و درک تاثیرات مختلف آن بر زندگی روزانه، می‌توانید سبک زندگی، رژیم غذایی و فعالیت‌های خود را بر اساس آن تغییر داده و تعادل مناسبی را در بدنتان ایجاد کنید. حفظ تعادل بدن با دانستن مزاج خود، می‌تواند شما را از انواع بیماری‌ها محافظت کرده و سبب افزایش طول عمر شما گردد.