افشین اسماعیلی فر
از سال 1340 تا سال 1392 سهم تولید داخلی از کل روغن نباتی مصرفی از 76 درصد به كمتر از 14 درصد کاهش یافته است. در تمامی این ادوار دولتها همواره به دنبال افزایش سهم تولید داخلی این محصول بوده‌اند اما علی‌رغم تمامی تلاشها تحقق این امر نه تنها میسر نگردیده بلکه ضریب امنیت غذايي این محصول که جزو کالاهای اساسی نیز می‌باشد روز به روز کاهش یافته است. بنظر می‌رسد این وضعیت بدلیل وجود سه مانع عمده به شرح زیر بوده است :
1 – دانه‌های روغنی در مصاف تعیین قیمتهای تضمینی، دارای رقبای استراتژیک‌تری مانند گندم، جو، سيب زميني و صيفي‌جات هستند و افزایش قیمتهای تضمین شده برای دانه‌های روغنی با نوعی محدودیت تلویحی یا درجه دوم بودن مواجه بوده است.
2 – در نتيجه سیاستهای تثبیت قیمت روغن نباتي طی سالهای اخیر، هرگونه افزایش قیمت تضمینی برای دانه‌های روغنی موجب از مزیت افتادن تولید داخلي در مقایسه با واردات (دانه‌های روغنی وروغن خام ) گرديده است .
3- در سالهای گذشته سیاستهای تنظیم بازار عمدتا معطوف به رفاه مصرف‌کنندگان و تثبیت قیمتها بوده است. در چنين شرايطي عملا مديريت بازار بصورت مقطعي و کوتاه مدت ساماندهي مي‌گرديد به نحوی که رفع بحرانهای بازار از طريق اتخاذ سیاستهای بلند مدت تامین كالا با اولويت تولید داخلي، معمولا بواسطه وجود منازعات سیاسی با موانع و مشکلاتی همراه بوده است. بدیهی است در منازعه بین حمایت مقطعي و آني از مصرف‌کنندگان و حمايت اصولي از تولید کنندگان، خصوصا همزماني فشارها و نيازهاي توام مردم و گروههاي مختلف بر دولتها در جهت تعجيل در تنظيم بازار و با توجه به ساده تر بودن فرآيند واردات و آمادگي عملي تشکلهای حامی واردات روغن، عموما فرآیند تولید و تولید کنندگان بازنده اينگونه منازعات بوده‌اند.
اما علی‌رغم وجود مستندات قانونی، سیاستهای ارزی و تعرفه‌ای و الزامات آن در سالهای گذشته عملا در جهت واردات محصول نهایی و روغن خام عمل کرده‌اند و بنا به دلایل فوق سیاستهای حمایت از تولید دانه‌های روغنی از کارایی چندانی برخوردار نبوده‌اند. مقایسه تعرفه واردات دانه‌های روغنی وروغن خام طی سالهای 1380 تا 1390 حاکی از آن است که همواره نرخ تعرفه‌های روغن خام و دانه‌های روغنی تقریبا برابر بوده است در نتیجه فرآیندهای مربوطه به سمت واردات محصول نهایی (روغن خام و تصفیه شده) هدایت شده و این در حالی است که در همین سالها صنعت دامداری کشور بواسطه مشکلات ناشی از کمبود کنجاله وارداتي و علوفه (متاثر از كاهش توليد و واردات دانه‌هاي روغني) دچار نابسامانی‌های شدیدی گردید. در عین حال کمبود دانه‌های روغنی درکارخانجات روغن‌کشی در مراحل بعدی موجبات زیر ظرفیت کارکردن این صنایع را فراهم نمود.
پیشنهادات:
1- برای رفع مشکلات صنعت روغن لازم است نگاه فرآیندی و بلند مدت به سرتاسر اجزاء زنجیره تامین آن داشت ولو اینکه در مقاطعی کوتاه مدت منافع برخی ذینفعان مثلا مصرف‌کنندگان یا واردکنندگان حداکثر نگردد و از حمايتهاي بخشي وجزء نگرانه در تصميمات و سياستگذاري‌ها اجتناب نمود.
2- در جهت کارایی و موثر بودن فرآیندها و تصمیمات متخذه و اجتناب از دوگانگی یا انحراف درسیاستگذاری بین ذینفعان حامی تولید یا حامی مصرف‌کنندگان، لازم است تمامی آحاد و ذینفعان این زنجیره اعم از نمایندگان تولید و واردکنندگان (دانه‌های روغنی، روغن خام وروغن تصفیه شده) به همراه صنایع غذایی و دامي مصرف‌کننده این محصول بعنوان ذینفعان بخش خصوصی تحت مدیریتی یکپارچه و جامع ، در چارچوب وظایف محوله در تشکلی محصول محور اما همه جانبه نگر، به شرح زیر ایفای نقش نمایند.
3- جهت حصول به مدیریتي موثر، فرابخشي و یکپارچه در بازار تولید و تامین روغن و به منظور پشتيباني از تصميمات و اقدامات درازمدت و خروج از فرآیند نامناسب جاری "كارگروه فرابخشي حمايت از توسعه تولید دانه‌های روغنی و روغن‌های خوراکی" با عضویت انجمن‌ها و تشکلهای خصوصی مدافع مصرف‌کننده (با ابزار واردات) و همچنین نهادهای مدافع توسعه تولید داخلی شامل: انجمن صنفی صنایع روغن‌کشی کشور، شرکت تعاونی کارخانجات فرآوری روغن و دانه‌های روغنی، انجمن صنفی صنایع روغن نباتی کشور، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت صنعت،معدن و تجارت، ذيل نظارت عالیه معاونت اجرايي رييس جمهوري، ایجاد و نسبت به برنامه‌ريزي، ابلاغ، اجرا و پایش تصمیماتي كه منجر به توسعه مستمر و بلند مدت تولید و ارتقاء امنیت غذایی در زمینه روغن‌های خوراکی شود همت گمارند.
4- وظيفه اين كارگروه عمدتا بررسي و پيشنهاد نرخهاي تضميني و تعرفه‌هاي گمركي پلكاني براي انواع دانه‌هاي روغني، روغن خام و روغن تصفيه شده خواهد بود. به ترتيبي كه از توليد دانه هاي روغني در برابر واردات دانه هاي روغني و از واردات دانه‌هاي روغني در برابر واردات روغن خام و تصفيه شده حمايت لازم بعمل آيد و با ايجاد موازنه در نرخهاي تضميني محصولات رقيب و جانشين، تركيب بهينه اي در استحصال روغن از انواع دانه‌ها خصوصا دانه سويا، پنبه دانه، ذرت، كلزا ،گلرنگ و ساير دانه‌هاي روغني بدست آيد.
از سال 1340 تا سال 1392 سهم تولید داخلی از کل روغن نباتی مصرفی از 76 درصد به كمتر از 14 درصد کاهش یافته است. در تمامی این ادوار دولتها همواره به دنبال افزایش سهم تولید داخلی این محصول بوده‌اند اما علی‌رغم تمامی تلاشها تحقق این امر نه تنها میسر نگردیده بلکه ضریب امنیت غذايي این محصول که جزو کالاهای اساسی نیز می‌باشد روز به روز کاهش یافته است. بنظر می‌رسد این وضعیت بدلیل وجود سه مانع عمده به شرح زیر بوده است :
1 – دانه‌های روغنی در مصاف تعیین قیمتهای تضمینی، دارای رقبای استراتژیک‌تری مانند گندم، جو، سيب زميني و صيفي‌جات هستند و افزایش قیمتهای تضمین شده برای دانه‌های روغنی با نوعی محدودیت تلویحی یا درجه دوم بودن مواجه بوده است.
2 – در نتيجه سیاستهای تثبیت قیمت روغن نباتي طی سالهای اخیر، هرگونه افزایش قیمت تضمینی برای دانه‌های روغنی موجب از مزیت افتادن تولید داخلي در مقایسه با واردات (دانه‌های روغنی وروغن خام ) گرديده است .
3- در سالهای گذشته سیاستهای تنظیم بازار عمدتا معطوف به رفاه مصرف‌کنندگان و تثبیت قیمتها بوده است. در چنين شرايطي عملا مديريت بازار بصورت مقطعي و کوتاه مدت ساماندهي مي‌گرديد به نحوی که رفع بحرانهای بازار از طريق اتخاذ سیاستهای بلند مدت تامین كالا با اولويت تولید داخلي، معمولا بواسطه وجود منازعات سیاسی با موانع و مشکلاتی همراه بوده است. بدیهی است در منازعه بین حمایت مقطعي و آني از مصرف‌کنندگان و حمايت اصولي از تولید کنندگان، خصوصا همزماني فشارها و نيازهاي توام مردم و گروههاي مختلف بر دولتها در جهت تعجيل در تنظيم بازار و با توجه به ساده تر بودن فرآيند واردات و آمادگي عملي تشکلهای حامی واردات روغن، عموما فرآیند تولید و تولید کنندگان بازنده اينگونه منازعات بوده‌اند.
اما علی‌رغم وجود مستندات قانونی، سیاستهای ارزی و تعرفه‌ای و الزامات آن در سالهای گذشته عملا در جهت واردات محصول نهایی و روغن خام عمل کرده‌اند و بنا به دلایل فوق سیاستهای حمایت از تولید دانه‌های روغنی از کارایی چندانی برخوردار نبوده‌اند. مقایسه تعرفه واردات دانه‌های روغنی وروغن خام طی سالهای 1380 تا 1390 حاکی از آن است که همواره نرخ تعرفه‌های روغن خام و دانه‌های روغنی تقریبا برابر بوده است در نتیجه فرآیندهای مربوطه به سمت واردات محصول نهایی (روغن خام و تصفیه شده) هدایت شده و این در حالی است که در همین سالها صنعت دامداری کشور بواسطه مشکلات ناشی از کمبود کنجاله وارداتي و علوفه (متاثر از كاهش توليد و واردات دانه‌هاي روغني) دچار نابسامانی‌های شدیدی گردید. در عین حال کمبود دانه‌های روغنی درکارخانجات روغن‌کشی در مراحل بعدی موجبات زیر ظرفیت کارکردن این صنایع را فراهم نمود.
پیشنهادات:
1- برای رفع مشکلات صنعت روغن لازم است نگاه فرآیندی و بلند مدت به سرتاسر اجزاء زنجیره تامین آن داشت ولو اینکه در مقاطعی کوتاه مدت منافع برخی ذینفعان مثلا مصرف‌کنندگان یا واردکنندگان حداکثر نگردد و از حمايتهاي بخشي وجزء نگرانه در تصميمات و سياستگذاري‌ها اجتناب نمود.
2- در جهت کارایی و موثر بودن فرآیندها و تصمیمات متخذه و اجتناب از دوگانگی یا انحراف درسیاستگذاری بین ذینفعان حامی تولید یا حامی مصرف‌کنندگان، لازم است تمامی آحاد و ذینفعان این زنجیره اعم از نمایندگان تولید و واردکنندگان (دانه‌های روغنی، روغن خام وروغن تصفیه شده) به همراه صنایع غذایی و دامي مصرف‌کننده این محصول بعنوان ذینفعان بخش خصوصی تحت مدیریتی یکپارچه و جامع ، در چارچوب وظایف محوله در تشکلی محصول محور اما همه جانبه نگر، به شرح زیر ایفای نقش نمایند.
3- جهت حصول به مدیریتي موثر، فرابخشي و یکپارچه در بازار تولید و تامین روغن و به منظور پشتيباني از تصميمات و اقدامات درازمدت و خروج از فرآیند نامناسب جاری "كارگروه فرابخشي حمايت از توسعه تولید دانه‌های روغنی و روغن‌های خوراکی" با عضویت انجمن‌ها و تشکلهای خصوصی مدافع مصرف‌کننده (با ابزار واردات) و همچنین نهادهای مدافع توسعه تولید داخلی شامل: انجمن صنفی صنایع روغن‌کشی کشور، شرکت تعاونی کارخانجات فرآوری روغن و دانه‌های روغنی، انجمن صنفی صنایع روغن نباتی کشور، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت صنعت،معدن و تجارت، ذيل نظارت عالیه معاونت اجرايي رييس جمهوري، ایجاد و نسبت به برنامه‌ريزي، ابلاغ، اجرا و پایش تصمیماتي كه منجر به توسعه مستمر و بلند مدت تولید و ارتقاء امنیت غذایی در زمینه روغن‌های خوراکی شود همت گمارند.
4- وظيفه اين كارگروه عمدتا بررسي و پيشنهاد نرخهاي تضميني و تعرفه‌هاي گمركي پلكاني براي انواع دانه‌هاي روغني، روغن خام و روغن تصفيه شده خواهد بود. به ترتيبي كه از توليد دانه هاي روغني در برابر واردات دانه هاي روغني و از واردات دانه‌هاي روغني در برابر واردات روغن خام و تصفيه شده حمايت لازم بعمل آيد و با ايجاد موازنه در نرخهاي تضميني محصولات رقيب و جانشين، تركيب بهينه اي در استحصال روغن از انواع دانه‌ها خصوصا دانه سويا، پنبه دانه، ذرت، كلزا ،گلرنگ و ساير دانه‌هاي روغني بدست آيد.
نظر شما