بهمن دانایی - دبیر انجمن صنفی صنایع قند وشکر

اميد به آينده اي بهتر، شاداب و سرزنده تر آرزوي هر فرد، سازمان و جامعه و سرزميني است. بدون اين حس و بدون چشمانداز روشن از روزهايي كه مي آيند، رخوت، سستي و كژانديشي بر رفتار آدمي استيلا پيدا مي كند. پيامد اين وضع اخير راهپيمايي در سرازيري و رسيدن به كف انتظارات و آرزوهاست و معلوم است كه هيچ آدم، سازمان و جامع هاي علاقمند نيست در ته دره بيفتد و روزهاي ناخوش داشته باشد. رسيدن به روزهاي خوش و خرم در جامعه هاي پيچيده و درهم تنيده امروز اما به طور كامل در اختيار هيچ فردي قرار ندارد و بخش قابل اعتنايي از بدحالي وخوشحالي به رفتار ديگران بستگي دارد. در دنياي بهم پيوسته امروز نهاد دولت در برخي از سرزمينها و جامعه ها از جمله جامعه ايراني به دليل نقش پررنگ و سهم بالايي كه در اعمال قدرت اقتصادي، سياسي و فرهنگي دارد، خوشحالي و بدحالي گروههاي اجتماعي و فعاليتهاي اقتصادي و نهادهاي غيردولتي از چگونگي رفتار وانديشه دولت متأثر مي شود.

خانواده بزرگ صنعت قند وشكر به مثابه جزيي از جامعه صنعتي  كشاورزي ايران نيز شامل قاعده يادشده است و رفتار و انديشه دولت روزگار اين خانواده را خوش يا ناخوش ميكند. براي يادآوري نگاهي به سالهايي از تاريخ معاصر داريم كه با شروع كار دولت هفتم در ايران آغاز ميشود. در دولت يادشده كه از 1376 كارش را شروع كرد شماري از مديران دولتي نشان دادند كه به توليد ملي علاقه دارند، سازوكارهاي تنظيم بازار كالاها و مناسبات را خوب ميشناسند و تمايل دارند در هر كاري با ديگران مشورت كنند و مجموعه كارهايشان برتوسعه و رشد ايران و منافع ملي باشد.

در چنين وضعي بود كه فعاليتهاي مرتبط با صنعت قند وشكر از رفتارهاي هيجاني و برپايه منافع خارجي ها دور شد و سازوكارها به مرور به قوام و دوام توليد داخل تنظيم شد. در حالي كه مصرف كنندگان و توليدكنندگان قند و شكر و كشاورزان و دولت در سالهاي 1376 تا 1384 به نوعي سازگاري رسيده بودند و رضايت ذينفعان احساس ميشد اما از اواخر سال 1384 دولت بعدي كار را خراب كرد. داستان تلخ فرو رفتن صنعت اصيل قند و شكر به گرداب مشكلات كه حتي تا پاي مرگ نيز رفت شايد از تلخترين روزها باشد. مقاومت جانانه مديران صنعت و كارخانه ها و برخي از مديران دولتي و برخي از قانونگذاران اما شرايط را برگرداند.

در حالي كه توليد شكر از حدود 3/1 ميليون تن در سال 1385 به حدود 500 هزار تن در سال 1387 سقوط كرده بود، اما توليد داخلي دوباره جان گرفت و در پايان كار دولت دهم نيز به 1/1 ميليون تن رسيد. نتيجه انتخابات رياست جمهوري در بهار 1392 اين بود كه دولتي با افكار و عقايد اعلام شده تازه بر سر كار آيد. هنگامي كه رئيسجمهور حجتالاسلام حسن روحاني اعضاي كابينه را انتخاب كرد، فعالان صنعتي ايران از جمله فعالان صنعت قند و شكر شاد و خوشحال شدند. حضور برخي از مديران كارآزموده و كارشناس در دولت يازدهم اين نويد را ميداد كه صنعت قند و شكر از همه ابعاد رشد و توسعه تكاملي را تجربه كند، اما متأسفانه چنين نشده است.

در حالي كه بنا به قول مشهور «ما ز ياران چشم ياري داشتيم» اما غفلتها و تصميمگيري هاي غيركارشناسانه، كار را در ابعاد گوناگون به تنگناي تازه راهنمايي كرده است. در حالي كه كارخانه هاي توليد قند و شكر با سياستهايي برخاسته از خرد جمعي راه توسعه توليد را هموار كرده و توليد 1/1 ميليون تني قند و شكر در سال پاياني دولت دهم با رشدي حدود 46 درصد به 6/1 ميليون تن در سال زراعي جاري ميرسد، اما متأسفانه كارخانهها به جاي سودآوري بيشتر در گرداب قرض و وام ناشي از بدعهدي و تصميمهاي اشتباه افتاده اند. 

داستان تلخ از جايي شروع شد كه هرگز انتظار نميرفت. يكي از مديران ارشد فعال در حوزه تجارت داخلي و خارجي وزارت جهاد كشاورزي برخلاف روح كلي حاكم بر دولت كه تصميمگيري هاي مرتبط با هر فعاليت را منوط به همراهي نهاد صنفي مربوطه كرده است، آن فرد سيستم «قيمت هاي دو تكه شده» را بر صنعت قند و شكر حاكم كرد. در حالي كه آثار و پيامدهاي دهشتناك اين تصميم از طرف كارشناسان دلسوز فعال در انجمن صنفي كارخانههاي قند و شكر بارها و بارها يادآوري شد اما كار ادامه پيدا كرد. نتيجه دو تكه كردن قيمت و البته بدعهديهاي صورت پذيرفته اين شده است كه كارخانه هاي قند و شكر با وجود رشدهاي بالاي توليد، از نظر مالي در شرايط بسيار نامساعدي قرار گيرند. نتيجه ادامه سياست ناكارشناسانه سال 1393 اين شده است كه كارخانهها به كشاورزان بدهكارند و از دولت طلبكار.

در حالي كه طلبكاران كارخانههاي قند و شكر گروهي از كشاورزان زحمتكش هستند كه حق خود را ميخ واهند و بايد به آنها داده شود اما دولت 850 ميليارد تومان از طلب كارخانه ها را نميدهد و دست به دست ميكند. عدم پرداخت بدهي دولت به كارخانهها درحالي است كه مديران واحدهاي صنعتي براي ادامه كار با چغندركاران ناگزيرند با استقراض از بانكها با نرخهاي سود بالا درصد سود خود را به شدت كاهش دهند. از طرف ديگر متأسفانه، در شرايطي كه صنعت قند و شكر اميدوار بود مردان كارآزموده دولت يازدهم واقعبين باشند و در تعيين قيمت مواد اوليه ونيروي كار مراعات كارخانه ها را كنند اما اركان هزينه تمام شده رشدهاي بالا را تجربه كرده است. افزايش توليد داخلي از يك طرف با ركود فروش به دليل كاهش قدرت خريد مردم مواجه شده است و متأسفانه به علت ركود نقدينگي كارخانهها در نزد دولت، شكر توليد داخل با قيمت هاي پائين فروش مي رود كه اين نيز به زيان صنعت شده است.

مجموعه تصميم ها و رفتار دولت در 3 سال اخير برخلاف انتظار بوده است و بيم آن ميرود كه برخي كارخانه ها از گردونه توليد خارج شده و به صف كارخانه هاي تعطيل شده بپيوندند. اين اتفاق برخلاف روح حاكم بر وعده هاي رئيس دولت يازدهم و برخلاف انتظارات است. در حالي كه در دولت هاي قبلي سالانه حدود 300 ميليارد تومان اعتبارات ارزانقيمت براي كارخانه هاي قند و شكر تخصيص داده مي شد تا اين واحدها در شرايط مالي مساعد باشند متأسفانه اين رقم نيز ناپديد شده و كار را بدتر كرده است.

مديران كارخانهها به عهد خود براي افزايش توليد وفاداري كرده اند اما دولت محترم همراهي لازم را از خود بروز نداده است. ... به نظر ميرسد دولت محترم قبل از هر رخداد تلخي در صنعت قند و شكر بايد با تصميم هاي پخته و كارشناسي شده نشان دهد كه پندارها و تصورات نسبت به دولت بر پايه صحت است.