محمدرضا جمشيدي

زنبورهاي عسل يكي از مفيدترين، مولدترين و شگفت‌انگيزترين مخلوقات خداوند به شمار مي‌روند كه از عوامل تنوع زيستي در جهان نيز محسوب مي‌گردند. 

برخي‌ها بر اين باورند كه بدون زنبورعسل حيات هستي به‌ خطر مي‌افتد و زندگي در كره‌زمين با دشواري‌هاي بسياري روبه‌رو خواهد شد، چرا كه اين حشرات مفيد نقش به‌سزايي در عمل گرده‌افشاني ايفا مي‌كنند. 

شايد خيلي‌ها مطلع نباشند كه بيش از 90 درصد بارورسازي درختان ميوه نظير سيب و گيلاس توسط زنبورعسل انجام مي‌شود و در درخت بادام 100 درصد عمل گرده‌افشاني توسط اين حشرات مفيد صورت مي‌پذيرد. 

در اقصي‌نقاط دنيا تاكنون بيش از 20 هزار گونه زنبور تاكنون شناسايي شده كه زنبورعسل يكي از گونه‌هاي آن‌ و در عين‌حال مفيدترين آنها به‌شمار مي‌رود كه ماده حياتي به‌نام عسل را توليد مي‌كند. 

امروزه در دنيا بيش از 5/1 ميليون تن عسل از حدود 81 ميليون كندو در جهان به‌دست مي‌آيد كه ايران در زمره 10 كشور فعال در زمينه زنبورداري از نظر تعداد كندوها و توليد عسل مرغوب به‌شمار مي‌رود. 

زنبورعسل علاوه بر عسل، موم، بره موم، ژل رويال و گرده توليد مي‌كند كه البته عسل براي ما ايراني‌ها بيشتر شناخته شده است و اين در حالي است كه چيني‌ها از هر كندوي زنبورعسل حدود 12 كيلوگرم ژل رويال به‌دست مي‌آورند كه غذاي ملكه زنبورعسل محسوب مي‌شود و هر كيلوگرم آن 5 ميليون تومان ارزش دارد. 

در حالي‌كه در كشورهاي صنعتي از هر كندو به ميزان 60 كيلوگرم و متوسط دنيا 20 كيلوگرم عسل توليد مي‌شود، متأسفانه آمار توليد در ايران فقط اندكي بيشتر از يك ششم كشورهاي صنعتي است. 

نكته جالب‌تر اين‌كه سرانه توليد و سرانه مصرف عسل در كشورمان  حدود يك كيلوگرم  است و آمار جالب ديگر اين‌كه ارزش اقتصادي توليدات هر كندوي زنبورعسل يك هزار و 650 ميليارد تومان و ارزش گرده‌افشاني زنبورعسل 166 هزار و 30 ميليارد تومان برآورد مي‌شود، يعني به عبارتي بايد در نظر داشت كه ارزش اقتصادي گرده‌افشاني زنبورعسل 100 برابر ارزش توليدات مستقيم نظير عسل و موم و... است. 

به‌واسطه همين ارزش است كه در آمريكا براي درختان بادام تا 170 دلار به ازاي هر دوره گرده‌افشاني به زنبوردار مي‌دهند، در حالي‌كه در كشور ما خبري از اين آمار و ارقام نيست. 

به‌راستي آيا در كشور ما پرورش زنبورعسل و توليد عسل متناسب با جايگاهي كه بايد در آن قرار داشته باشد، قرار دارد؟! 

امروز به‌واسطه بروز پديده‌هايي نظير خشكسالي، گرد و غبار، سرما و گرماي زياد، مرغ زنبورخوار، آفات و بيماري‌هاي داخل كندو و استفاده از سموم مشكلات بسياري براي توليد عسل و پرورش زنبورعسل در كشور ايجاد شده و در نهايت ميانگين توليد هر كندو را پايين آورده است، به‌طوري كه اگر اين نارسايي‌ها نبود و توليد كشور مطابق با ميانگين جهاني توليد عسل بود امروز بايد سالانه بالغ بر 100 هزار تن عسل از كندوهاي اقصي‌نقاط كشور برداشت مي‌كرديم. 

در واقع در شرايطي كه متوسط توليد عسل در دنيا از هر كندو 23 كيلوگرم است، دركشور به‌دليل فرسودگي زيرساخت‌هاي توليد، نبود برنامه‌ريزي مدون و معضلاتي كه در سطور پيشين برشمرديم از هر كندو در نهايت 10 كيلوگرم عسل برداشت مي‌شود. از سوي ديگر نبايد از نظر دور داشت كه متأسفانه در كشور ما ديدگاه عموم مردم نسبت به صنعت زنبورداري و زنبورعسل تنها به توليد عسل و موم ختم مي‌شود، در حالي‌كه گرده‌افشاني خدمت اصلي زنبورعسل به بشريت بوده كه 143 برابر سود بيشتري از توليدات زنبورعسل دارد. البته فارغ از ارزش افزوده آن، مسأله‌اي حياتي براي محيط‌زيست كشور نيز محسوب مي‌شود و حيات بيش از 250 هزار گونه گياهي به گرده‌افشاني زنبورعسل وابسته است. 

به‌رغم همه اين ويژگي‌ها متأسفانه در حال حاضر صنعت زنبورداري كشور متكي به درآمد حاصل از فروش عسل شده است. ولي با توجه به چالش‌هايي كه توليد محصول عسل را تهديد مي‌كند، لازم است توليد فرآورده‌هاي ديگر زنبورعسل نظير گرده گل، پره موم و ژله رويال بيشتر مورد توجه قرار گيرد، هرچند كه در طول دو سال گذشته توليد ژل رويال موردتوجه قرار گرفته است.