روشنک روستایی - ‌دانشجوی دکترای سیاست غذا و تغذیه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

این روزها شاهد دست‌به‌دست‌شدن ویدئوی صحبت‌های پخش‌شده یک متخصص ایمنی غذایی در یکی از برنامه‌های سیما هستیم که نسبت به آلودگی شیر با مقادیر بالای آفلاتوکسین به مصرف‌کنندگان هشدار می‌دهد. این اولین‌بار نیست که پخش صحبت‌های کارشناسی‌نشده و سلیقه‌ای درباره غذا و تغذیه از رسانه ملی، آرامش و سلامت مردم را نشانه گرفته است. پیش‌تر نیز این رسانه با طرح موضوع مصرف نمک دریا به‌جای نمک یددار، دستاوردهای چندین‌ساله و درخشان نظام بهداشتی کشور در کاهش شیوع گواتر را در معرض تهدید قرار داده بود و از این دست مثال‌ها کم نیستند. گستره و شدت نفوذ رسانه ملی بر کسی پوشیده نیست و مایه بسی تأسف است که از رسانه‌ای که می‌تواند به‌عنوان بستری مناسب برای ارتقای سلامت استفاده شود و از محل کاهش هزینه‌های درمان سالانه میلیاردها تومان صرفه‌جویی در بودجه عمومی کشور ایجاد کند، بدون توجه به این موضوع به خطر افزایش بار بیماری‌ها در کشور دامن می‌زند. این در حالی است که به فرموده مقام معظم رهبری، «مسئله سلامت در برنامه‌ریزی‌های گوناگون اجرائی در دستگاه‌های مختلف باید مورد توجه ویژه قرار بگیرد». به علاوه، چنین رویکردی همواره با خطر سلب اعتماد مردم از گفته‌های کارشناسان و سردرگمی جامعه در موضوعات مختلف همراه است که خود در بلند‌مدت ضربه مهلکی بر بدنه نظام بهداشتی کشور خواهد بود. مثالی از این موضوع، طرح موضوع روغن پالم در لبنیات در رسانه‌ها بود که با گذشت مدت‌ها از زمان طرح این موضوع و اذعان وزیر محترم بهداشت وقت مبنی بر انعکاس نادرست صحبت‌های ایشان در رسانه‌ها، همچنان این دغدغه در ذهن مردم وجود دارد و تکذیبیه‌ها و صحبت‌های تکمیلی کارشناسان نتوانست اعتماد از‌دست‌رفته مردم را بازگرداند و این موضوع منجر به افزایش مصرف شیر فله‌ای و افزایش شیوع بیماری‌هایی نظیر بروسلوز شد.‌در موضوع شیر و لبنیات که به دلیل افزایش قیمت و حذف یارانه مستقیم، شاهد روند کاهش سرانه مصرف در سطح جامعه هستیم، طرح چنین موضوعاتی به این شکل، نه فقط سلامت جسم و روان مردم، بلکه بقای صنایع لبنی و زندگی میلیون‌ها کشاورز و کارگر شاغل در این بخش را که در شرایط بسیار دشوار به تولید ادامه می‌دهند، با تهدید جدی مواجه می‌‌کند. همه این موارد در حالی است که رسانه ملی، علاوه بر انعکاس نظرات شخصی و بعضا کارشناسی‌نشده، تبلیغات مواد غذایی آسیب‌رسان را با وجود محدودیت‌های قانونی به‌طور مرتب پخش می‌کند. در متن ماده 37 قانون برنامه پنجم توسعه آمده است: «رسانه‌ها به‌شدت روي رفتار مصرف و خرید افراد و در شکل‌دهی الگوي غذایی مردم تأثیرگذارند و بی‌شک عدم تبلیغ این خوراکی‌ها می‌تواند باعث کاهش استقبال مردم از این مواد و کاهش بیماري‌هاي مرتبط گردد. به‌منظور کاهش آسیب‌پذیري افراد جامعه نسبت به اثرات سؤتبلیغات این کالاها، باید فهرست اقدامات و کالا‌هاي آسیب‌رسان به سلامت و دارو‌هاي با احتمال سوء‌مصرف تعیین و ابلاغ شود و نیز تبلیغ خدمات و کالا‌هاي تهدیدکننده سلامت اعلام‌شده از سوي کلیه رسانه‌ها ممنوع گردد». در مفاد بند «الف و ج» این ماده که در جلسه علنی 15/10/1389 مجلس شوراي اسلامی به تصویب رسیده است، براي پیشگیري و مقابله با بیماري‌ها و عوامل خطرساز سلامتی، اقداماتی شامل تعیین و ابلاغ فهرست اقدامات و کالاهاي آسیب‌رسان به سلامت و داروهاي با احتمال سوء‌مصرف، تعیین درصد عوارض براي این کالاها، ممنوعیت تبلیغ خدمات و کالاهاي تهدیدکننده از سوي همه رسانه‌ها و اخذ جزاي نقدي از 10 میلیون ریال تا یک میلیارد ریال در صورت تبلیغ این کالاها و خدمات ذکر شده است. با وجود تعیین مصادیق کالاهای آسیب‌رسان، این قانون هیچ‌گاه عملیاتی نشده است و همچنان به‌وفور شاهد این تبلیغات در رسانه‌های مختلف هستیم.  به نظر می‌رسد حلقه مفقوده در این میان، نبود هماهنگی لازم بین شورای سیاست‌گذاری سلامت و عملکرد شورای بازرگانی این مجموعه است. صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران در راستای اجرای منویات مقام معظم رهبری در سال 1396 درباره حمایت از تولید و اشتغال ایرانی، اقدام به پخش آگهی تلویزیونی رایگان (تیزر تبلیغاتی رایگان) برای تولیدکنندگان، شرکت‌ها و کسب‌و‌کارهای ایرانی کرده است. انتظار می‌رود این سازمان با اتخاذ رویکرد سلامت‌محور و تمکین از قوانین متضمن سلامتی جامعه، با اولویت قراردادن تبلیغات کسب‌‌‌و‌کارهای سلامت‌محور  و استفاده از نظرات کارشناسان و متخصصان خبره و هم‌راستا با سیاست‌های کلان بهداشتی کشور، در مسیر ارتقای فرهنگ و سواد ‌ تغذیه‌ای مردم و بهبود سلامت جامعه گام بردارد. چنین اقدامی پیش از هر چیز نیازمند توسعه روابط و همکاری‌های درون‌بخشی سازمان و همکاری برون‌بخشی با صنعت و دانشگاه، ورای صرفاً مصلحت اقتصادی این سازمان خواهد بود.

شرق