دکتر حسین شیرزاد، دکترای توسعه کشاورزی

تعمیق سیطره پاندمی کووید-19 و قرنطینه‌های طولانی مدت سبب شده تا کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه همگام با آمریکا با چاپ قابل‌توجه پول، سیاستهای تورم زا، ریکاوری اقتصادی، اقدامات حمایتی بانک‌های مرکزی و سیاست‌های پولی انبساطی فدرال رزرو به مقابله با این بحران بپردازند و احتمالا به دلیل دخل و تصرف کشورها در ارزش پول به عنوان ابزار حکمرانی، حجم دلار موجود در بازار افزایش و تورم با آزادی بیشتری در سال 2021 در کشورهای گروه 20 افزایش یافته و به کشورهای پیرامونی تسری یابد. به گونه ای که از ابتدای ژانویه 2020 میزان حجم دلار در ایالات متحده نزدیک به 4 تریلیون دلار بود که در ابتدای 2021 به 6/6 تریلیون دلار رسید. در کشورهای توسعه یافته صنعتی نیز حجم دلار به سطحی معادل 80 تریلون دلار رسیده که از آغاز بحران سال 2008 که معادل 34 تریلیون دلار بود، رشدی دو و نیم برابری نشان می دهد. به اعتقاد گروه مکنزی( McKinsey & Company)، اگر عمق بحران 2008 را معادل 4 درصد ارزیابی کنیم پاندمی کرونا البته تا کنون با عمق بحرانی بیش از 10 درصد بر اقتصاد جهانی تاثیر گذار بوده است. به گزارش موسسه ارنست و یانگ( Ernst & Young)، فدرال رزرو، چین، هند، اتحادیه اروپا و حتی ایران هم با نرخ فزاینده ای در وضعیت خلق پول قرار گرفته اند. طرفه اینکه این پارامترها از عواملی هستند که قطعا بواسطه افزایش ریتم تورم بر بازار جهانی غلات به ویژه قیمت گندم در ماه های پیش روی تاثیر گذار خواهند بود و قیمت محصولاتی مانند گندم در بازارهای جهانی را طی ماه های آتی افزایش می دهند. با در نظر داشتن اینکه از ماه جون 2020 واردکنندگان به منظور انبار و افزایش ذخایر خود حجم واردات را افزایش و در مقابل صادرکنندگان حجم صادرات خود را کاهش داده‌اند. بطوریکه در پایان این ماه عدم تناسب بین عرضه و تقاضا قیمت را در بازار تشدید کرده بود. در همان اوان، شورای بین‌المللی غلات (IGC)نیز با پیش‌بینی رشد شدید تقاضا برای گندم اعلام کرد که قرارداد آتی گندم در بازارهای جهانی نیز از نیمه دوم مارس تاکنون ۱۵درصد رشد کرده است. البته افت تولید در برخی از کشورهای عمده صادر کننده، افزایش تقاضای واردات جهانی، به ویژه از چین، افزایش تقاضا گندم‌فرز(Milling wheat)،کاهش برداشت در آرژانتین، برداشت پایین در اتحادیه اروپا، خشکسالی سراسری در فرانسه؛ شمال آفریقا(مراکش )، اوکراین و آمریکا و شرایط  شرایط آب و هوایی بد و نیز خشکسالی شدید در استرالیا هم شرایط را وخیم‌تر نمود. ترکیه با شدیدترین خشکسالی یک دهۀ اخیر روبروست. حتی بسیاری از کشورها زمان ذخایر راهبردی غلات را  که حداقل 4 ماه بود به 6 ماه افزایش و میزان ذخایر را بیش از 3 تا 5 درصد رشد دادند. در ماه اوت، جمعی ازکشورهای صادر کننده اعلام نمودند که صادرات را متوقف یا محدود و تامین داخل و ذخایر استراتژیک را در اولویت قرار می دهند. به گزارش رابو بانک ( Rabobank) ذخایر جهانی گندم بالاترین میزان خود را در  10سال گذشته داشته و به بالاترین قیمت خود از سال 2014 رسیده است.این وضعیت سبب شد تا از  اوایل سپتامبر و نوامبر  2020 قیمت غلات ماهانه ۲.۵ درصد افزایش نشان دهد، طرفه اینکه از ماه جولای 2020 تجارت جهانی نیز به علت کاهش بارگیری و حمل گندم اتحادیه اروپا علیرغم افزایش صادرات در استرالیا کاهش یافته است. در ترکیه نیز آمارهای 6 ماه گذشته نشان می دهد که کاهش بارگیری و حمل در بنادر مشهود است.  پیش بینی فائو از عرضه و تقاضای جهانی گندم در بازار ۲۰۲۱-۲۰۲۰ تولید جهانی به ۷۶۲.۶ میلیون تن را گمانه می زند که با ثبات مصرف جهانی گندم در سال ۲۰۲۱-۲۰۲۰  بسیار خوشبینانه؛ بواسطه سناریوی برداشت بیشتر در استرالیا، قزاقستان، روسیه و هند طراحی شده است. اما در ماه مارس سال ۲۰۲۱  قیمت گندم نسبت به مارس سال قبل ۲۶.۵ درصد بالاتر رفت و با توجه به محدودیت‌های زیادی که در مسیر صادرات گندم در دنیا ایجاد شده است باعث افزایش قیمت این غله پرمصرف کشاورزی شد.افزایش ۴.۷۵ دلاری گندم در 15 آوریل 2021 تلنگری بر سیاستگزاران است تا درباره نحوه دخالت دولت در بازار  تنظیمات قیمت‌گذاری گندم بازنگری کنند. در این روز میانگین قیمت گندم آمریکا از 232 دلار در هر تن به 238 دلار در هر تن رسید و تا 20 آوریل با میانگین قیمت 240 دلار در هرتن رشد قابل توجهی را در این مدت کوتاه  طی نموده است. متعاقب آن، قیمت انواع گندم مربوط به آرژانتین، استرالیا، گندم و اروپا(رومانی) و فرانسه نیز با افزایش همراه بود. حتی گندم روسیه افزایش قیمت 4 درصدی  و قزاقستان 2 درصدی را برای تحویل در 3ماه آتی تجربه کرد،پیش بینی ها نشان می دهد حجم تولید جهانی محصولات راهبردی بواسطه "چالش لانینا "در حال تغییر است شاید بدلیل تغییرات اقلیمی بطور مثال گندم روسیه در زمینه تاثیرات آب و هوایی بسیار آسیب پذیر است 52 درصد گندم تولیدی روسیه در مناطقی کشت میشوند که نسبت به خشکسالی بسیار حساس است و این کاهش تولید بر دینامیک تغییرات قیمت گندم طی ماه های آتی تاثیر خواهد گذارد. به عبارت دیگر رفتار قیمتی گندم در عصر کرونا با رفتار قیمتی متعارف این محصول راهبردی از تفاوت های جدی برخوردار است.  متاسفانه رویکرد "جو بایدن" نسبت به تجارت غلات با چین و پیمان های منطقه ای کارائیب در زمینه تجارت غلات نیز هنوز نامشخص است. اما آنچه معلوم است، اینکه افزایش حجم پول در چرخه بین المللی دلار، اثرات تورمی دارد و این اثرات نخستین تاثیرات خود را بر قیمت جهانی غذا و بویژه غلات خواهد گذارد. اطلاعات بازار و پیش بینی قرارداد آتی گندم در بورس کالای انگلستان ( ICE)هم در 30 فروردین 1400 نشان می دهد که با توجه به تقاضای بالا برای حفظ ذخایر سیلویی گندم توسط چین و افزایش ظرفیت سیستم های ذخیره سازی هندوستان، همچنین پدیده "لانینا " و تاثیرات آن بر میزان ذخیره سازی گندم در جهان، قیمت گندم تا 6 ماه آینده روندی افزایشی بوده و  با عنایت به افزایش ریسک خشکسالی در آمریکای جنوبی گندم آمریکا تا میانگین 267 دلار در هر تن خواهد رسید. پتانسیل صادراتی روسیه کاهش خواهد یافت و گندم در بورس بریتانیا نیز در مرز 220 دلار نوسان رو به رشدی را طی خواهد نمود. این روند تا 3 ماه مانده تا آغاز سال 2022 ادامه داشته و پس از آن روندی کاهشی را یا شیب ملایم طی خواهد کرد. بنابراین مطابق همه پیش بینی ها تصویر جهانی قیمت گندم حداقل تا 6 ماه آینده روندی افزایشی خواهد بود. هفته گذشته فائو از ادامه افزایش قیمت های جهانی محصولات غذایی برای دهمین ماه متوالی خبر داد؛ مواد غذایی در ماه ژانویه شاهد جهش قیمت به بالاترین سطح خود در شش ماه گذشته بود که ناشی از افزایش قیمت کالاهای اساسی از جمله گندم، ذرت و دانه های سویا بود. بر اساس آمارهای 11 ماهه منتشره طی سال گذشته حدود ۳ میلیون و ۱۸۸ هزار تن گندم به ارزش ۸۹۱ میلیون دلار با ارز ۴۲۰۰ تومانی از کشورهای مختلف وارد کرده است که اگر با ارز نیمایی محاسبه کنیم بطور متوسط 5997 تومان قیمت هر کیلو گندم وارداتی به کشور ارزیابی میشود. بدیهی است که در سال 1400 با در نظر گرفتن تمامی عوامل دخیل در قیمت تمام شده گندم وارداتی؛ هزینه‌های انتقال کالای وارداتی به داخل کشور (نحوه پرداخت قیمت نهاده، انواع حمل کالا، قیمت اجاره کشتی و جریمه‌های احتمالی، بیمه بین‏المللی حمل کالا، هزینه‌های بندرگاهی مقصد، حق پرچم، عوارض گمرکی، هزینه انبارداری در مقصد، سود واردکنننده، عوارض گمرکی و حقوق بازرگانی افزایش یافته و کرایه حمل زمینی)، شرایط تحریم و مشکلات تامین و انتقال ارز، قیمت گندم وارداتی بسیار گران تر خواهد بود و بر اساس پیش بینی ها به 6384 تومان در هر کیلو خواهد رسید. بطور سنتی در ایران، تجربه نمودن تورم‏های قیمتی بالا در کشور، برهم خوردن شرایط اقتصادی ناشی از تحریم و طغیان ویروس کرونا در کنار حذف نرخ ارز ترجیحی برای واردات نهاده‏های کشاورزی از جمله انواع کود، ریز مغذی ها و سموم  و تلاطم‏های ارزی هزینه تولید گندم را بالابرده است و آمیختگی توامان پیامدهای افزایش نرخ ارز و تورم انتظاری،جهش های  قیمتی بالایی را  در بازار غلات کشور بوجود آورده است. بی تردیدسرکوب قیمت داخلی گندم بویژه در یکسال گذشته، زیان انباشته سنواتی  گندمکاران را افزایش داده و زارعین خرده پای گندمکار نیاز به حمایتهای جدی دارند و با وجود قیمت بالای گندم در کشورهای همسایه( نزدیک به 9000 تومان)  قاچاق به کشورهای همجوار ، ورود دلالان به فرآیند خرید گندم، جایگزینی گندم به جای خوراک دام  و طیور، بازار سیاه و تغییر الگوی کشت گندم در برخی از مناطق کشور منجر شده است. لذا با توجه به انتقال تورم جهانی بازار غلات به بازار گندم و نهاده های دام و طیور ایران، رشد هزینه تأمین غذا در دنیا و رشد نرخ فقر و گرسنگی جهانی، وضعیت نامساعد بارندگی و شرایط صعب اقلیمی و احتمال تشدید آن طی ماه های اخیر و ضرورت حفظ ذخایر استراتژیک ملی در شرایط کرونا، اگر تجدید نظر در قیمت تضمینی گندم خریداری شده از کشاورزان صورت نگیرد، بناچار مجبور به  واردات بیش از 5 میلیون تن گندم در سال جاری خواهیم شد که پیآمدهای غیرقابل پیش بینی اجتماعی-اقتصادی بر جامعه کشاورزی و هزینه های ارزی  سنگینی را برای اقتصاد ملی بدنبال دارد.