مواد غذایی>  اقتصادغذا- در این تحلیل سعی شده است تا میزان عرضه گوشت قرمز در کوتاه‌مدت و بلندمدت براساس داده‌های موجود مرکز آمار ایران پیش‌بینی شود. 

به گزارش پایگاه خبری اقتصادغذا «فودپرس»،  یکی از مهمترین بخش‌های جیره غذایی انسان، پروتئین است که از اهمیت بالایی برای رشد و نمو کودکان و بازسازی بدن در بزرگسالان دارد. منابع مختلفی برای تأمین پروتئین مورد نیاز انسان وجود دارد ولی یکی از باکیفیت‌ترین منابع آن گوشت قرمز است. گوشت قرمز علاوه بر تأمین این ماده ارزشمند، یک منبع غنی از ویتامین‌ها بخصوص ویتامین B12 و آهن می‌باشد که جزء ریزمغذی‌های  مورد نیاز بدن است.

در جهان بیش از 2 میلیارد نفر از گرسنگی پنهان رنج می‌برند که عمدتاً به دلیل کمبود ریزمغذی‌های ضروری برای بدن است.

گوشت قرمز یکی از مهمترین منابع غذایی در خوراک روزانه مردم بوده و تضمین‌کننده امنیت غذایی کشور است. علاوه بر آن، گوشت قرمز ماده اولیه بسیاری از صنایع تبدیلی غذایی است. از سوی دیگر پرورش دام پرواری یکی از اصلی‌ترین منابع درآمدی و اشتغال برای بسیاری از افراد، بخصوص روستاییان است و برای توسعه پایدار مناطق کمتر برخوردار و روستایی از اهمیت بالایی برخوردار است.

تولید گوشت قرمز به دلیل این که وابسته به پرورش و رشد موجود زنده است لذا فاصله زمانی بین تصمیم برای آغاز فرایند پرورش تا تولید آن زیاد است در نتیجه برنامه‌ریزی برای تولید و تنظیم بازار این محصول فرایندی بلندمدت بوده و اهمیت بالایی دارد.

با توجه به موارد یادشده، در این تحلیل سعی شده است تا میزان عرضه گوشت قرمز در کوتاه‌مدت و بلندمدت براساس داده‌های موجود مرکز آمار ایران پیش‌بینی شود. گوشت قرمز مورد مصرف در کشور ما شامل گوشت گاو، گوسفند، بز، گاومیش و شتر است. از آنجا که گوشت گاومیش و شتر سهم بسیار اندکی در بازار ایران دارد)کمتر از 5 درصد(، از این تحلیل حذف شده و وضعیت عرضه گوشت گاو، گوسفند و بز مورد بررسی قرار گرفته است.

با توجه به تعداد انواع دام عرضه شده برای کشتار که از نتایج طرح آمارگیری دامداری 1399 به دست آمده و متوسط وزن انواع دام کشتار شده که از طرح کشتار دام 1399 حاصل شده است مشخص می‌شود حدود 50درصد از گوشت قرمز تولیدی کشور، مربوط به گوشت گاو و گوساله است.

در نمودار 1 سهم وزنی انواع دام در گوشت قرمز تولیدی در کشتارگاه‌های رسمی کشور در سال 1399 نمایش داده شده است. 

نمودار 1. سهم وزنی انواع دام در گوشت قرمز تولیدی در کشتارگاه‌های رسمی کشور در سال 1399

نتایج آمارگیری‌های دامداری و دام سنگین نشان می‌دهد که در بهره‌برداری‌های پرورش‌دهنده گاو و گوساله، نسبت جنسیتی دام‌های نر و ماده در زمان تولد یک به یک است‌ )یعنی 50درصد از دام‌های متولد شده، نر و 50درصد ماده است).

بررسی داده‌های طرح دام سنگین نشان داد در اکثریت قریب به اتفاق دامداری‌ها، در سنین بالاتر، تعداد دام‌های نر بسیار کاهش یافته و سهم دام‌های ماده افزایش می‌یابد (در سن بالای 2 سال تقریباً 97 درصد دام‌ها ماده و 3درصد نر هستند) علت این امر، سرعت رشد بیشتر دام‌های نر و عدم نیاز به تعداد زیاد از این جنس جهت ازدیاد نسل است لذا دام‌های نر، معمولاً برای پروار کردن مورد استفاده قرار گرفته و برای کشتار عرضه می‌شوند. این موضوع را می‌توان در نمودار میانگین ترکیب گله در طول زمان از طرح دام سنگین در سال 1399 نیز مشاهده کرد.

با توجه به نمودار 2 مشخص می‌شود که تعداد گوساله‌های نر و ماده در گروه «بدو تولد تا یک سال» تقریبا برابر هستند ولی تعداد گوساله‌های نر در گروه «یک سال تا دو سال» 48 درصد نسبت به گروه «بدو تولد تا یک سال» کاهش می‌یابد در حالی که این عدد برای گوساله‌های ماده 20درصد است. نتیجه دیگری که ازاین اعداد می‌توان گرفت این است که در پرورش گاو و گوساله در برخی موارد از گاوهای ماده هم برای پروار استفاده می‌شود چون 20 درصد کاهش در تعداد گوساله‌های ماده بسیار بیشتر از تعداد تلفات مورد انتظار  است.

در کشور ما نژادهای مختلفی از گاو و گوساله نگهداری می‌شود که به سه گروه اصلی «اصیل»، «آمیخته )دو رگ)» و «بومی» تقسیم می‌شوند. اغلب قریب به اتفاق گاوهای اصیل در گاوداری‌های صنعتی نگهداری می‌شوند. گاوهای آمیخته عمدتاً در دامداری‌های نیمه‌صنعتی و سنتی و تقریباً تمامی گاوهای بومی در دامداری‌های سنتی و مناطق روستایی نگهداری می‌شوند. از بررسی نمودار 3 و ۴ که میانگین میزان کاهش انواع دام‌های ماده نژادهای مختلف گاو از سن «بدو تولد تا یک سال» نسبت به سن «یک سال تا دو سال» به تفکیک نژاد را نشان می‌دهد مشخص می‌شود که بیشتر دام‌های ماده که جهت پروار استفاده شده‌اند از گاوهای بومی و آمیخته هستند. به عبارت دیگر با افزایش سن ماده‌های اصیل را بیشتر حفظ می‌کنند تا به عنوان جایگزین دام‌های مولد استفاده شود.

برای پیش‌بینی روند احتمالی میزان عرضه گاو و گوساله پرواری )با هدف تولید گوشت) در ماه‌های پیش‌رو و با در نظر گرفتن این موضوع که طول دوره پرواربندی گوساله حدود 9 ماه است، تعداد گاو و گوساله موجود در دامداری‌های کشور در فصل‌های زمستان1398 و زمستان 1399 حاصل از طرح آمارگیری دام سنگین با یکدیگر مقایسه شد و معلوم شد که هرچند تعداد کل گاو و گوساله پرورش داده شده در دامداری‌های کشور در زمستان گذشته نسبت به سال قبل از آن، 17.6 درصد افزایش یافته است، اما افزایش تعداد گاو و گوساله در همه گروه‌های سنی و همچنین جنس نر و ماده یکسان نیست.

برای بررسی دقیق‌تر، ترکیب گله فصل زمستان 1398 و 1399 در نمودار  مقایسه شده است. همانطور که این نمودار نشان می‌دهد گوساله‌های نر در گروه‌های سنی از بدو تولد تا یک سال (41درصد افزایش) و از یک سال تا دو سال (23 درصد افزایش) دارای بیشترین درصد تغییر بودند، هر چند این عدد در گوساله‌های ماده کمتر است ولی به طور کلی تعداد گوساله‌های ماده در این رده سنی هم بیشتر از زمستان 1398 است (14درصد). لذا بیشترین علت افزایش تعداد گاو و گوساله در دامداری‌ها، دام‌هایی هستند که برای پروار شدن نگهداری شده و انتظار می‌رود پس از پایان دوره پروار، برای کشتار عرضه شوند.

با توجه به موارد ذکر شده، پیش‌بینی می‌شود که در دامداری‌های پرورش‌دهنده گاو و گوساله، تعداد زیادی گوساله پرواری موجود است که در ماه‌های آتی (تا پایان تابستان) به بازار عرضه خواهند شد. همچنین انتظار می‌رود عرضه دام‌های پرواری در مدت یاد شده در سال جاری نسبت به مدت مشابه سال 1399 بیشتر باشد.

از آن جا که همانند گاو و گوساله، دام‌های نر سبک نیز بیشترین سهم را در عرضه برای کشتار دارند، از همین متغیر برای پیش‌بینی میزان عرضه دام سبک به منظور تولید گوشت استفاده شد.

از آن جا که اولاً با توجه به زاد و ولد فصلی دام سبک، تعداد دام سبک و ترکیب سنی آن در طول سال متغیر است و ثانیاً مدت پرورش دام‌های سبک به طور معمول تا شش ماه است، اطلاعات مربوط به این دام‌ها در طرح آمارگیری از دام سبک به سه دسته سنی «از بدو تولد تا ۶ ماه»، «از ۶ ماه تا 12 ماه» و «بیشتر از 12 ماه» دسته‌بندی شده است. در این تحلیل برای پیش‌بینی مقدار عرضه دام کشتاری، میزان رگرسیون بین این 3 متغیر و تعداد دام پروار شده در فصل‌های مختلف استفاده شد.

نتایج بررسی‌‌ها نشان می‌دهد که در مورد «گوسفند و بره» متغیر تعداد گوسفند نر با سن «از 6 ماه تا 12 ماه» با تعداد دام پروار شده در همان فصل ارتباط معنی‌داری  دارد.

همانطور که در نمودار ۴ ملاحظه می‌کنید در طول سال‌های 1398 و 1399 تعداد گوسفند نر «از 6 ماه تا 12 ماه» در شهریور به اوج خود می‌رسد و سپس روند کاهشی دارد. این روند تا حدود زیادی با تغییرات تعداد گوسفند پروار شده که در نمودار 5 نمایش داده است، سازگار بوده و مشابهت دارد.

از آنجا که تعداد گوسفند و بره ۶ تا 12 ماهه متغیری است که وابسته به میزان زایش‌ها در دوره ۶ ماه قبل از آن است و بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان زایش‌ها در فصل زمستان سال قبل به حداکثر مقدار خود رسیده و در فصل بهار جاری کاهش یافته است، لذا پیش‌بینی می‌شود که در سال جاری نیز عرضه گوسفند پرواری در فصل تابستان به حداکثر مقدار خود برسد و پس از آن، با کاهش تدریجی عرضه این محصول مواجه باشیم.

نتایج بررسی و یافته‌های حاصل از بررسی‌های انجام شده در مورد بز و بزغاله نیز شبیه گوسفند و بره بود بدین معنی که متغیر تعداد بز و بزغاله «از 6 ماه تا 12 ماه» بهترین متغیری است که می‌توان با کمک آن، تعداد بز و بزغاله پروار شده را پیش‌بینی کرد با این تفاوت که مقدار رگرسیون در این نوع از دام در سطح 1 درصد (p-value=0.008) معنی‌دار شد.

نمودار تغییرات تعداد بز و بزغاله از سن ۶ ماهگی تا 12 ماهگی در سال‌های 1398 و 1399 در نمودار 8 نشان داده شده است. همانطور که ملاحظه می‌شود در طول 2 سال اخیر متغیر تعداد بز و بزغاله نر از ۶ ماه تا 12 ماه در شهریور نسبت به خرداد افزایش می‌یابد و پس از آن با کاهش مواجه می‌شود. روند تغییرات تعداد بز و بزغاله پرواری در سال 1399 در نمودار 9 نمایش داده شده است. مقایسه این دو نمودار نیز حاکی از سازگاری روند تغییرات و مشابهت اطلاعات این دو متغیر دارد.

با توجه به روند تغییرات بز و بزغاله ۶ تا 12 ماه در سال‌های 1398 و 1399 پیش‌بینی می‌شود که روند افزایش بز و بزغاله کشتاری تا انتهای تابستان افزایش یافته و پس از آن به تدریج کاهش یابد هرچند مقایسه مقدار مطلق اعداد نشان می‌دهد که میزان این افزایش، به اندازه افزایش عرضه گوسفند و بره پرواری نخواهد بود.

با فرض عدم تغییر در شرایط موجود، انتظار می‌رود میزان عرضه انواع دام کشتاری (گاو، گوسفند و بز) در تابستان سال جاری با افزایش مواجه شود.

در مورد گاو و گوساله، اطلاعات نشان می‌دهد با انباشت دام پرواری در دامداری‌ها مواجه هستیم که با توجه به مشکلات تامین و قیمت نهاده‌های دامی از یکسو و عدم صرفه اقتصادی برای نگهداری دام پرواری (در مدت زمان بیشتر از دوره پروار(، ضروری است در این خصوص تمهیداتی اندیشیده شود.

دام سبک، به سبب طول مدت پرورش و وابستگی کمتر این نوع دام به تغذیه دستی (به علت امکان استفاده از مراتع) و در شرایط عادی، کمتر از گاو و گوساله تحت تأثیر موارد مرتبط با تامین نهاده‌های دامی است اما در سال‌جاری که با مشکل کم آب مواجهیم، انتظار می‌رود علاوه بر عرضه معمول دام‌های پرواری در فصل تابستان، برخی از دام‌های داشتی نیز به علت مشکلات تأمین علوفه برای کشتار عرضه شوند که لازم است برای آن نیز راهکارهای مناسب و پیش‌بینی‌های لازم از هم اکنون اندیشیده شود.

با توجه به شرایط موجود و پیش‌بینی وضع آینده، ضروری است دولت از هم اکنون مداخلاتی را در بازار عرضه و تقاضای این محصول به عمل آورده و مدیریت لازم را برای حمایت از تولیدکننده و مصرف‌کننده اعمال نماید.

برخی از پیشنهادات در این خصوص عبارت است از:

- خرید تضمینی دام‌های پرواری از دامداران توسط دولت (و در ادامه کشتار دام‌ها و نگهداری در سردخانه برای ارائه در زمان کاهش عرضه گوشت قرمز)

- صدور مجوز موقت صادرات (در ازای صدور مجوز موقت واردات در زمان کاهش عرضه)

- خرید از دامدار به قیمت تمام‌شده و فروش به مصرف‌کننده با قیمت حمایتی با هدف تحریک تقاضا (با توجه به کاهش معنی‌دار سرانه مصرف گوشت قرمز در سال‌های اخیر و حتی حذف آن از سبد خوراکی برخی خانوارها).

- نتایج آمارگیری از دامداری‌های کشور - 1399

- نتایج آمارگیری از طرح اندازه‌گیری تعداد و تولیدات دام سبک- 1398 و 1399

- نتایج آمارگیری از طرح اندازه‌گیری تعداد و تولیدات دام سنگین – 1398 و 1399

- نتایج آمار کشتار دام کشتارگاه‌های کشور- 1398 و 1399