مانی جمشیدی - کارشناس صنایع غذایی و کشاورزی

دنیای اقتصاد - بیش از دو ماه از بروز بحران در بازار روغن نباتی به‌عنوان کالایی اساسی در سبد خانوارها و ماده اولیه‌ای مهم برای برخی از کارخانه‌های صنایع غذایی می‌گذرد. معضلی که ابتدا با کمبود و سپس با گرانی و گران‌فروشی همراه شد و هنوز التیام پیدا نکرده است.

نگاهی به آمار واردات روغن خام و دانه‌های روغنی و همچنین تولید و توزیع روغن نباتی نشان می‌دهد پس از افزایش تقاضای شدید در بازار روغن نباتی ناشی از اعلام ارز ۴۲۰۰ تومانی و طی سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸، اکنون و در ۶ ماه دوم سال۹۹ پاسخ به این نیاز به وجود آمده، دولت و صنعت غذا و به تبع آن مردم را با مشکلات متعددی مواجه کرده است.

بررسی دقیق‌تر وضعیت واردات، تولید و توزیع روغن نباتی نشان می‌دهد نیاز کشور به این کالا طی یک دهه اخیر و تا قبل از سال 1397 حدود 5/ 1 میلیون تن در سال بوده است که حدود 100 هزار تن آن نیز به‌صورت مستقیم صادر می‌شد. اما در سال 1397 میزان تولید و توزیع روغن نباتی در کشور به بیش از 7/ 1 میلیون تن و در سال 1398 با رکورد‌شکنی تولید و توزیع روغن نباتی این رقم به بیش از 2 میلیون تن در سال رسید و صادرات مستقیم روغن نیز ممنوع شد.

از طرف دیگر با توجه به اینکه بیش از 85 درصد روغن خام به‌عنوان ماده اولیه صنعت روغن نباتی وابسته به ارز است افزایش تحریم‌ها و مشکلات تامین و جابه‌جایی ارز در کنار برخی بی‌تدبیری‌ها و کشمکش‌های داخلی باعث شد تا میزان واردات روغن خام در 6 ماه نخست سال 99 بیش از 50 درصد کاهش یابد که اثرات آن از ابتدای مهرماه و پس از علنی شدن میزان کاهش واردات روغن نباتی و افزایش تقاضای کاذب در جامعه نمود پیدا کرد؛ موضوعی که باعث شد روغن نباتی پاشنه آشیل تنظیم بازار مواد غذایی در کشور شود و حتی تزریق ذخایر استراتژیک دولتی نیز نتوانسته مرهمی بر زخم بازار تشنه روغن نباتی شود و وعده‌های چند باره مدیران دولتی و فعالان صنعت روغن نباتی درخصوص بازگشت بازار به شرایط عادی نیز همچنان در حد وعده باقی مانده و رنگ و بوی واقعیت به خود نگرفته است.

وضعیت بازار روغن نباتی طی دو ماه اخیر در زمینه مصرف خانوار باعث شد تا کمبود روغن نباتی منجر به ایجاد صف‌های طولانی جلوی فروشگاه‌ها، سهمیه‌بندی و فروش اجباری روغن نباتی همراه با کیک، تن‌ماهی و رب و همچنین گران شدن چند باره روغن نباتی شود. از طرف دیگر و درخصوص روغن صنف و صنعت نیز توزیع سهمیه‌ای دولت در استان‌ها به‌صورت ناعادلانه و نامناسب باعث شد تا بسیاری از کارخانه‌ها و مصرف‌کنندگان روغن نباتی نتوانند روغن مصرفی خود را تامین کنند و مجبور به خرید روغن نباتی از بازار سیاه به قیمت‌های هنگفت شوند. به‌طوری که به گفته دبیر اتحادیه بنکداران مواد غذایی قیمت حلب 16 کیلوگرمی روغن نباتی از 130 هزار تومان به بیش از 300 هزار تومان رسیده بود!

به نظر می‌رسد نبود برنامه‌ای دقیق و جامع و بی‌تدبیری‌های برخی دولتمردان در استفاده به موقع از ذخایر استراتژیک کشور و توزیع نامناسب و ناعادلانه روغن‌های سهمیه‌ای در استان‌ها در کنار منفعت‌طلبی‌های برخی فعالان بخش خصوصی و نبود شفافیت در عملکردها باعث شده تا همچنان و پس از گذشت بیش از دو ماه از آغاز نارسایی در بازار روغن نباتی، گرانی و گران‌فروشی در کنار کمبود در بازار روغن نباتی خودنمایی کند و کمک‌های دولتی نیز نتواند بازار را به روال عادی برگرداند تا همچنان وعده‌های امیدوار‌کننده درخصوص بازگشت ثبات به بازار روغن نباتی طی یک ماه آینده از زبان دست‌اندرکاران به گوش برسد.