به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، با پیچیده شدن شرایط تولید و تامین غذا و محصولات کشاورزی در دنیا، همه کشورها سیاست‌های تولید خود را تغییر داده و به سمت تولید محصولات اساسی پیش می‌روند، در این زمینه حمایت‌های زیادی انجام می‌شود و همه برنامه‌ دولت‌ها برای حداکثر تولید کالاهای اساسی در داخل متمرکز شده است.

این اقدام از چند جهت مهم است نخست اینکه به دلیل تغییرات آب و هوایی، گرم شدن کره زمین، خشکسالی‌های طولانی، و محدود بودن منابع تولید نظیر خاک و آب، تامین غذا بسیار سخت و پیچیده است.

دوم اینکه قوانین جهانی، چنان ثبات و دوامی ندارد و هر کدام از آنها به مویی بند است، مثلا قانون تجارت جهانی که به چرخه آزاد غذا بین مرزها تاکید دارد به راحتی از سوی کارتل‌های بزرگ تولید کننده غذا نادیده گرفته می‌شود و کشورهای بزرگ آن را به نفع خود تفسیر می‌کنند و با نقض این قانون و با وضع تعرفه‌های صادراتی در واقع منافع خود را دنبال می‌کنند، نتیجه چنان می شود که برخی غذای خود را به دریا می ریزند و کشور دیگر در فقر و گرسنگی به سر می‌برد.

سوم اینکه جنگ و درگیری‌ها نه تنها تولید را محدودتر کرده، بلکه انتقال محموله‌ها و صادرات را کند و سخت کرده است که نمونه آن جنگ روسیه و اوکراین است که با بسته‌شدن بندر دریای سیاه، رفت و آمد کشتی‌ها در این مسیر متوقف شد یا با شوک جنگ کشورها به سمت ذخیره سازی‌های بلند مدت می‌روند به طوری که چین نیمی از گندم صادراتی جهان را در سیلوهای خود ذخیره کرده است.

حال با در نظر گرفتن این پیچیدگی ها، به ویژه در چند سال اخیر کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه حتی با دادن یارانه، خود اتکایی کالاهای اساسی را بیشتر می‌کنند یعنی به جای واردات تلاش به تولید آنها در داخل می‌کنند، آنها اعتقاد دارند محصولات اساسی ضریب امنیت غذایی را بیشتر بالا می‌برد یعنی سبدی از این محصولات نقش بیشتری در امنیت غذایی دارد و به این دلیل به تولید آنها در داخل کشور اصرار دارند.

* سهم کالاهای اساسی در واردات کشور

بر اساس گزارش سازمان توسعه تجارت که به تازگی منتشر شده است، واردات کالاهای اساسی در ۶ ماهه ۱۴۰۲ در مجموع به ارزش ۶.۴ میلیارد دلار و به وزن ۱۰.۲ میلیون تن رسیده است که نشان دهنده سهم ۲۱ درصدی از نظر ارزش و ۵۸ درصدی از نظر وزنی در کل واردات کشور است.

این آمار نشان می‌دهد که از نظر وزنی در نیمه نخست امسال بیش از نیمی از محصولات وارداتی کشور کالای اساسی و شامل ۸ قلم کالا نظیر ذرت، روغن، دانه سویا، برنج، شکر، گندم،  جو، شکر، کنجاله سویا بوده است.

بر اساس این گزارش در سال نیمه نخست سال ۱۴۰۲ به میزان ۱۰ میلیون و ۲۵۰ هزار تن کالای اساسی به ارزش  ۶۳۷۲ میلیون دلار وارد کشور شده است که از نظر وزنی بیش از نیمی از کل کالای واداتی به کشور است.

* جایگاه کالای اساسی در تولیدات کشاورزی

بررسی‌ها نشان می‌دهد که سهم کالاهای اساسی در کل تولیدات کشاورزی کشور رقم قابل توجهی نیست و آمارها هم موید همین موضوع است.

به گفته مسئولان وزارت جهاد کشاورزی سالانه ۱۲۵ میلیون تن انواع محصولات کشاورزی در کشور تولید می‌شود اما با این حال ۹۰ درصد روغن و ۷۰ درصد نهاده خوراک دام و طیور مورد نیاز وارداتی است. سالانه حدود یک میلیون تن برنج، نزدیک به یک میلیون تن شکر، ۱۰۰ هزار تن گوشت وارد کشور می‌شود. در واقع بخش زیادی از تولیدات کشاورزی کشور به کالاهای غیر ضرور اختصاص دارد.

در عین حال ایران در تولید هندوانه و خربزه جایگاه دوم و سوم دنیا را دارد، سالانه بیش از ۵.۵ میلیون تن گوجه فرنگی تولید می‌کند و تامین کننده عمده محصولات جالیزی کشورهای همسایه است که همه اینها به محصولات آب بر و غیر ضرور معروف هستند.

وزارت جهاد کشاورزی برنامه‌های افزایش خود اتکایی را برای دانه‌های روغنی و تولید علوفه در دهه‌های پیش اجرا کرده اما نتیجه قابل قبولی نداشته است.

مثلا برنامه خود اتکایی ۷۰ درصدی را در روغن تدوین کرد اما در اجرا با شکست مواجه شد.

علیرضا مهاجر معاون زراعت و زیر جهاد کشاورزی در گفت وگو با خبرنگار فارس درباره دلایل شکست این طرح گفت:‌ اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی در آن زمان به واردات روغن و درآمد زیادی که برای وارد کنندگان داشت از مهمترین دلیل شکست این طرح بود.

* سیاست‌های تولید باید تغییر یابد

علی عزیزی کارشناس کشاورزی در گفت وگو با خبرنگار فارس گفت:‌ وزارت جهاد کشاورزی باید سیاست‌های تولید خود را متناسب با نیاز کشور به کالای اساسی تغییر دهد که البته این سوگیری در هم کشورها در حال انجام است.

وی افزود:‌ وزارت جهاد کشاورزی «طرح الگوی کشت» را در راستای همین سیاست سال گذشته آغاز کرد که تولیدات به سمت کالاهای اساسی و کم آب بر سوق پیدا کند اما نتیجه‌ای حاصل نشده است، مقامات این وزارتخانه می‌گویند نیاز به اعتبار است که تامین نشده است.

* صادرات آب با تولید کالای غیرضرور

مسئله دیگر این است که با تولید محصولات غیر ضرور به جای محصولات اساسی درواقع آب کشور را هم صادر می‌کنیم، تولید هر کیلو خیار یا کدو نیازمند مصرف ۲۴۰ لیتر آب است و برای تولید هر کیلو کاهو یا کلم باید ۲۰۰ لیتر آب استفاده کرد و نیز گوجه فرنگی ۱۸۰ لیتر آب مصرف می‌کند تا تولید شود، این آب پنهانی است که با صادرات این محصولات به کشورهای دیگر می‌رود.

صادرات آب مجازی کلید واژه مهمی است که کشورها در صادرات و واردات آن را رعایت می‌کنند خیلی از کشورها سیاست خود را طوری تنظیم کرده‌اند که برای جلوگیری از بیرون رفتن آب از مرزها برخی محصولات را صادر نمی‌کنند یا عمدا وارد می‌کنند که آب را در مرزهای خود نگه دارند.

بنابراین با جمعیت روبه فزون کشور که پیش بینی شده است تا سال ۱۴۲۰ حداقل به ۹۵ میلیون نفر برسد، سیاست فعلی باید تغییر کند، برنامه‌ها به سمت تولید محصولات اساسی و حمایت از آنها پیش رود، حتی یارانه این محصولات باید برقرار باشد رقابت بین کشورها از همین الان شروع شده و کشوری که دیر شروع کند بازنده است، بر اساس اعلام یک موسسه تحقیقاتی چه بسا در ۱۰ سال آینده کشورها تنها برای تامین نیاز مردم خود تولید کنند و امکان صادرات به کشورهای دیگر نباشد.