موضوع برنامه صف اول کشاورزی دانش بنیان و اجرای الگوی کشت بود که با حضور سید مجتبی خیام نکویی، معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی بررسی شد.
سؤال: آقای دکتر یکی از موضوعات مهمی که در دهه سوم قرن بیست و یکم همه مسئولان و حکمرانان جهانی را دچار دغدغه کرده است، موضوع امنیت غذایی است که ممکن است غذا به اندازه کافی و محصولات راهبردی به اندازه کافی برای تأمین همه مردم وجود نداشته باشد. ما الان در دنیا چه وضعی داریم و در ایران وضعیت ما چطور است؟
خیام نکویی: بحث امنیت غذایی شاید همانطور که به درستی اشاره کردید بعد از جنگ اوکراین و روسیه یک جایگاه ویژه‌ای را پیدا کرد. قبل از آن اهمیت آن آشکار بود، ولی به جهت اینکه کشورها قادر بودند با خریدی که از بقیه کشورها به راحتی انجام می‌دهند تأمین نیاز را بکنند، این بعنوان یک معضل و یک مشکل در دستور کارشان نبود. ولی شما ملاحظه کردید در جنگ اوکراین و روسیه برای ۵۰۰ هزار تن گندم بین چند کشور چقدر معارضه شد و تبدیل شد به یک معضل و مشکل؛ بنابراین امروز بحث امنیت غذایی تقریباً روی میز تمام کشورها بعنوان مسئله درجه قرار گرفته است. حالا ما در طول این سال‌ها مقام معظم رهبری همواره تأکید می‌کردند، ولی حالا شاید ما کمتر توجه می‌کردیم. سال گذشته در دیدار با هیئت دولت فرمودند مسئله امنیت غذایی مسئله درجه یک کشور است و توجه مسئولین و درحقیقت مسئولین نظام در رده‌های مختلف را به این موضوع معطوف کرده است. ما در این اتفاقاتی که افتاد هم شاهد کاهش عرضه محصولات غذایی در دنیا بوده ایم هم در موقعیتی شاهد رشد قیمت شگفت انگیز آن در مواردی تا دو و سه برابر شاهد قیمت بوده ایم و این به سمتی رفت که کشورها به فکر افتادند که بتوانند در حوزه حداقل محصولات راهبردی یک تمهیداتی را برای تأمین آن بیندیشند. اول اینکه من یک تعریفی از حوزه امنیت از امنیت غذایی داشته باشم که، چون یک تعریفی سال تقریباً ۲۷ یا ۲۸ سال پیش مطرح بود که صرفاً این بود که اگر یک کشوری بتواند غذای مورد نیاز مردم اش را تأمین کند، این چه توسط واردات چه از طریق تولید داخل و مطابق با نیازش تأمین کند این یعنی به امنیت غذایی دست پیدا کرده است. ولی امروز در دنیا تعریف امنیت غذایی این نیست، حداقل چهار مؤلفه باید اتفاق بیفتد. یکی بحث فراهمی است که همین که بتوانند تأمین کنند یا تولید کنند، دوم دسترسی است، اگر مردم از لحاظ توانمندی اقتصادی قابلیت خرید مواد غذایی را نداشته باشند، که بتوانند برای یک زندگی فعال نیاز مغذی خودشان را تأمین کنند بنابراین ما به امنیت غذایی دست پیدا نکرده ایم. سوم بحث سلامت است، یعنی غذایی که کشوری تولید می‌کند یا وارد می‌کند، باید بتواند یک غذایی باشد که از سلامت برخوردار باشد و چهارمین عنصر بحث پایداری است. یعنی اگر ما بخواهیم به یک امنیت غذایی پایدار دست پیدا کنیم، باید به گونه‌ای نباشد که یکسال نیازمان را تأمین کنیم سال دیگر در اثر مشکلات اقلیم یا سایر مشکلات ما دچار مشکل تأمین شویم؛ بنابراین این چهار مؤلفه حداقل مؤلفه‌هایی است که برای بحث امنیت غذایی ما باید درنظر بگیریم.
سؤال: ما در ایران وضعیت مان در مورد این چهار مؤلفه چطور است؟
خیام نکویی: روزی که انقلاب ما پیروز شده است ما ۳۶ میلیون جمعیت داشته ایم. ۲۵ میلیون تن تولیدات غذایی ما بوده است. در ظرف ۴۴ سالی که از انقلاب ما می‌گذرد، تولید بخش کشاورزی ما ۵ برابر شده است. الان ۱۲۵ میلیون تن تولید بخش کشاورزی ما است و این میزان درحقیقت در طول این مدت حدود ۴۰ درصد آن ناشی از افزایش سطح زیرکشت بوده است، ولی بیش از ۶۰ درصد آن ناشی از رسوخ دانش و فناوری بوده است که اتفاق افتاده است؛ بنابراین در شرایط موجود ما حدود ۸۰ درصد از نیاز مردم را تأمین می‌کنیم اگر بخواهیم آمار نسبتاً دقیقی بدهیم، ما برای حدود ۲۰ درصد سالیانه بنا به توان دولت‌ها و تصمیماتی که می‌گیرند بین ۱۰ تا ۱۶ میلیارد دلار از ارز کشور خارج می‌شود برای تأمین آن ۲۰ درصد...
سؤال: برای واردات؟
خیام نکویی: برای واردات بله.
سؤال: این مواد غذایی که وارد می‌کنیم یا مواد غذایی که منظور شما است، چه است، کالاها و محصولات راهبردی است یا همه محصولات کشاورزی است؟
خیام نکویی: تقریباً حدود ۲۰ و چند درصد از این ارز فقط صرف واردات روغن می‌شود. ما متأسفانه یکی از مشکلاتی که در کشور داریم میزان مصرف روغن ما مصرف بالایی است یعنی بالای ۲۳ یا ۲۴ کیلو میزان سرانه مصرف ما است و این شرایط را به گونه‌ای سوق داده است که ما سالیانه بیش از ۲ میلیون تن نیاز به روغن داریم و تنها ۷ درصد از این میزان در داخل کشور تولید می‌شود بنابراین بالغ بر ۹۰ درصد را ما باید وارد کنیم. البته خوراک دام و طیور است، کنجاله‌های مختلف دانه‌های روغنی است، اینها تقریباً مجموعاً ۵۰ درصد از بخشی از واردات ما را در حوزه مواد غذایی به خودش اختصاص می‌دهد. در مقوله برنج هم ما تقریباً در سال‌های متفاوت بین ۲ میلیون تا ۲ و نیم میلیون تن در نوسان تولید داشته ایم و میانگین تقریباً سالی یک میلیون تن واردات برنج داریم که این قسمت عمده از واردات ما است، یک بخشی هم محصولات فناورانه است که به جزئیات اگر بخواهم بگویم مفصل می‌شود. این درحقیقت در بحث واردات ما است. اما واقعاً یک سؤالی که در پیشروی ما است این است که ما هرچقدر رو به جلو برویم آیا امکان تأمین محصولات راهبردی در داخل کشور فراهم است یا نیست، آیا ما می‌توانیم به مرز خودکفایی که مورد تأکید مسئولین ارشد نظام است برسیم یا این بیشتر یک شعار است، حقیقتاً اگر بخواهیم تحلیل کنیم، ما چالش‌های زیادی در فراروی خودمان داریم. ما کشور خشک و نیمه خشک هستیم و میزان بارندگی ما در طول سه دهه گذشته از ۲۵۰ میلیمتر به ۲۲۰ میلیمتر کاهش پیدا کرده است بنابراین ما به سمت خشکسالی بیشتر سوق پیدا می‌کنیم. از طرفی ما شاهد تغییر اقلیم هستیم در دنیا، این تغییر اقلیم کشور ما هم از آن مستثنی نیست. آخرین مقالاتی که در دنیا منتشر شده است درخصوص تغییر اقلیم، هر یک درجه سانتیگرادی که دمای زمین افزایش پیدا می‌کند، به طور متوسط ۱۰ تا ۱۵ درصد محصولات کشاورزی کاهش پیدا می‌کند؛ بنابراین این چالش را هم ما داریم از آن طرف در داخل کشور هم ما منابع آبی ما کاهش پیدا کرده است. یک روز ما در بخش کشاورزی ۹۶ میلیارد متر مکعب آب مصرف می‌کردیم الان آمار متفاوت است، ولی چیزی حدود ۸۲ میلیارد متر مکعب الان در بخش کشاورزی آماری است که وزارت نیرو می‌گوید، حالا آماری که بخش کشاورزی عنوان می‌کند کمتر است. از طرفی ما متأسفانه استفاده درستی از منابع خاکی مان نکرده ایم و خاک مان را به سمت فقر پیش برده ایم. خاک‌های ما درحقیقت آن غنی سازی لازم را ندارند؛ بنابراین شما ملاحظه می‌کنید که ما درحقیقت مؤلفه‌های زیادی داریم که میزان تولید ما در آینده کاهش پیدا کند. درحالی که روند رشد جمعیت ما ۱۴۳۰ از ۸۷ میلیون فعلی به ۱۰۳ میلیون می‌رسد و ما برای ۱۰۳ میلیون نفر جمعیت حداقل ۱۷۵ میلیون تن تا ۱۸۰ میلیون تن نیاز داریم. یعنی باید ۵۵ میلیون تن به تولید فعلی مان اضافه بشود. حالا با این محدودیت آیا امکان پذیر هست یا نیست، این پاسخ ما را باید امروز به مردم مان بدهیم.
سؤال: جناب دکتر ما کشورهای دیگر برای ایجاد امنیت غذایی روش‌های متعددی را دنبال می‌کنند. از استفاده از دانش بنیان در حوزه کشاورزی که محصولات کشاورزی بهره وری اش بالاتر برود تا تغییر الگوی کشت تا حتی کشت فراسرزمینی، ما یک گزارشی را در مورد تغییر الگوی کشت در ایران می‌بینیم بعد راجع به این موضوع صحبت می‌کنیم که ما در کشور نسبت به دنیا کجای مسئله قرار داریم.
سؤال: الگوی کشت برای کشوری مثل ما که خشک و نیمه خشک است از یک جایگاه کانونی برخوردار است در صورتی که همچنان می‌بینیم در برخی از استان‌ها برنج می‌کارند به صورت غرق آبی که اصلاً آبی وجود ندارد و دچار حتی در زمینه آب آشامیدنی هم دچار تنش آبی هستند. شما بعنوان کسی که ناظر بر اجرای الگوی کشت هستید، بعد از ارزیابی تان از این یکسال گذشته که موضوع الگوی کشت مطرح شده است چه است یعنی الان کجای کار هستیم ما؟
خیام نکویی: من، چون فرمایش آخر شما روی بحث دانش بنیان شدن بخش کشاورزی بود که یکی از مهمترین مؤلفه‌های آن هم الگوی کشت است، من اشاره کنم که ما راه برون رفت بخش کشاورزی ما برای اینکه بتوانیم مشکلات بخش کشاورزی را حل کنیم و غذای مردم مان را در داخل کشور به ویژه محصولات راهبردی را تأمین کنیم، فقط و فقط دانش بنیان شدن بخش کشاورزی، محصول دانش بنیان شدن بخش کشاورزی، ارتقای بهره وری هم از بعد کمی است و هم از بعد کیفی که من در الگوی کشت اشاره می‌کنم که ما این دو هدف را بعنوان یکی از مؤلفه‌ها دنبال می‌کنیم، یکی دیگر از آثار دانش بنیان شدن بخش کشاورزی حفظ منابع پایه است، یعنی هم آب هم خاک، ما در بحث الگوی کشت هم همین پیش بینی شده است که اگر می‌خواهیم کشاورزی را دانش بنیان کنیم ما باید میزان استفاده از آب را کاهش بدهیم. به همین جهت هم در برنامه هفتم پیش بینی شده است که ۸۲ میلیارد متر مکعب به ۶۵ میلیارد در پایان برنامه کاهش پیدا کند و دقیقاً این در الگوی کشت دیده شده است.
سؤال: یعنی به صورت قطره‌ای و اینها؟
خیام نکویی: یعنی استفاده از تمام روش‌ها و متدهایی که بتواند میزان استفاده از آب را در بخش کشاورزی کاهش بدهد این بعضی از مواقع استفاده از سیستم‌های آبیاری است، بعضی از مواقع نه شما می‌آیید یک رقم جدیدی را معرفی می‌کنید که این رقم میزان آب کمتر مصرفی نیاز دارد یا تاریخ کشت را جابجا می‌کنید؛ بنابراین کل مجموعه فعالیت‌هایی که منجر به این می‌شود که میزان آب مصرفی را شما کاهش دهید. در بحث دانش بنیان شدن من این را عرض کنم، پس یکی بحث ارتقای بهره وری در بعد کمی و کیفی است که به اعتقاد من مهمترین آن است یکی دیگر از بحث‌ها حفظ منابع پایه آب و خاک است، شما اگر منابع پایه تان را از دست بدهید، به تناسب از دست دادن و فقر خاک و کاهش منابع آبی شاهد کاهش عملکرد و کاهش میزان تولید هم خواهید بود. یکی هم حفظ ذخایر ژنتیکی است، ما متأسفانه در طول این سال‌ها به ذخایر ژنتیکی مان توجه نداشته ایم ما کشوری هستیم که جزء هشت کشور تنوع زیستی دنیا هستیم. ۸ هزار و ۳۰۰ گونه گیاهی داریم، از این ۸ هزار و ۳۰۰ گونه گیاهی، بیش از ۲ هزار تای آن گونه با مصرف دارویی است و بیش از ۲ هزار تای آن گونه‌هایی است که فقط متعلق به جمهوری اسلامی است یعنی گونه بویم جمهوری اسلامی است؛ بنابراین ما یکی از دستاوردهای دانش بنیان شدن هم این است که بتوانیم این ذخایر ژنتیکی را حفظ کنیم و درحقیقت آن‌ها را حراست کنیم. در حوزه الگوی کشت که یکی از این مؤلفه‌ها است، اول اینکه این الگوی کشت بعد از ۵۱ سال در کشور تهیه و تدوین شد، که سال گذشته ما این مهم را انجام داده ایم و مجری آن هم معاونت زراعت وزارتخانه است. ما الان مسئولیت مان در الگوی کشت، به روزرسانی و نظارت است. سال گذشته ما الگوی کشت را فقط برای محصولات زراعی تدوین کردیم، همین جا من عرض کنم از ۱۲۵ میلیون تن تولید بخش کشاورزی ما ۸۲ میلیون تن آن حوزه زراعت است و حدود ۲۳ یا ۲۴ میلیون تن آن حوزه باغبانی است که اتفاقاً باغبانی نیازمند اجرای الگوی کشت مهمتری است که من اشاره خواهم کرد. ولی ما سال گذشته در تدوین الگوی کشت و ابلاغ آن فقط محصولات زراعی را ابلاغ کردیم.
سؤال: چقدر عملیاتی شد؟
خیام نکویی: ما مجموعه فعالیت‌هایی را درنظر گرفته ایم یکی اینکه بعنوان یکی از مؤلفه‌ها بیاییم شاهد ارتقای بهره وری باشیم. در ارتقای بهره وری من در گندم برای شما عرض کنم، ما بدون هرگونه افزایش سطح زیر کشت از مجموع ۲ میلیون هکتار سطح زیر کشت آبی و ۴ میلیون هکتار سطح زیر کشت دیم، تا الان که من در محضر شما هستم، بالغ بر ۱۰ میلیون و ۲۰۰ هزار تن فقط گندم از زارعین خریداری شده است که اگر این را اضافه کنیم به میزان بذری که گندمی که بعنوان بذری برای خودشان کشاورزان نگه می‌دارند و همچنین تأمین نیاز خودشان و مواردی که ممکن است به صنف و صنعت بدهند، ما می‌توانیم یک چیزی حدود ۲ و نیم تا ۳ میلیون تن هم به این اضافه کنیم. از جهت میزان نیاز کشور هم من یک ترسیمی از وضعیت نیاز کشور کنم که ما در هر ماه یک میلیون تن نیاز گندم داریم و یک و نیم میلیون تن هم در مجموع نیاز صنف و صنعت ما است بنابراین ما کل نیاز کشورمان ۱۳ و نیم میلیون تن است و امسال ما با آستانه ۱۰ و نیم میلیون تن تولید می‌توانیم بگوییم که و میزانی که کشاورزان برای خودشان نگه داشته اند در آستانه خودکفایی هستیم.
سؤال: چه اتفاقی می‌افتد که ما چند بار در سال‌های مختلف گفته ایم جشن خودکفایی هم گرفته ایم بعد باز دوباره این مشکل حل نشد؟
خیام نکویی: این خیلی نکته مهمی است من خواهشی که دارم شما سؤال کلیدی کردید. سه تا مؤلفه در این اتفاقی که امسال افتاد دخیل بود، چون می‌دانید ما سال گذشته ۷ میلیون و ۲۵۰ هزار تن خرید گندم از کشاورز را داشته ایم و سال ۱۴۰۰، ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تن، یعنی امروز نسبت به سال ۱۴۰۰ بیش از ۲ و نیم برابر یا حدود ۲ و نیم برابر ما کمتر تولید داشته ایم. چه اتفاقی می‌افتد، سه مؤلفه در افزایش تولید گندم ما مؤثر بوده است، یک قیمت تضمینی، خوشبختانه دولت قیمتی که انتخاب کرده اند با کمک آن کمیته مربوطه، قیمت قابل قبولی بود برای کشاورزان ما. دومین عامل بحث تأمین بذر و کود به موقع به ویژه مجموع کودهای ازت، فسفات و پتاسیم، ما یکی از مهمترین مشکلات ما همین بحث کود است. تأمین این مجموعه کود می‌تواند تأثیر زیادی داشته باشد. خصوصاً در سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری برای برنامه هفتم هم تأکید روی الگوی کشت شده است که من امیدوارم کسانی که در مجلس انشاالله دارند این را می‌بندند به این موضوع انشاالله توجه ویژه‌ای داشته باشند که ما بتوانیم الگوی کشت را در ادامه به سمتی ببریم که ظرف سال‌های آینده تمرکزمان روی تأمین محصولات راهبردی باشد. من همین جا یک نکته‌ای را هم عرض کنم، ما امسال الگوی کشت را یک ماه دیگر تقریباً شاید هم کمتر ابلاغ می‌کنیم. الگوی کشت امسال ما محصولات باغبانی را هم شامل می‌شود بنابراین یکی از مهمترین چالش‌های ما در الگوی کشت بحث حوزه‌های باغبانی ما است. ما در این الگوی کشت پیش بینی کرده ایم که بسیاری از محصولات باغبانی ما نیاز به گسترش باغات نداریم ما متأسفانه ۶۰ تا ۶۲ درصد باغات ما درجه سه و درجه دو است. این درجه سه و دو یعنی کمترین میزان بهره وری بیشترین میزان مصرف آب و کمترین میزان عملکرد محصول در باغات.
سؤال: جناب دکتر سابقه شما نشان می‌دهد که همیشه در حوزه علوم و تحقیقات بذر و بحث‌های کشاورزی بوده اید در جاهای مختلف و در حتی مرکز کشور اصلاً بنیانگذار بحث تحقیقات کشاورزی بوده اید. الان چه مقدار ما توانسته ایم واقعاً در حوزه مثلاً بذری که میزان راندمان آن افزایش پیدا کند، از دانش نوین استفاده کنیم. مثلاً یک نمایشگاهی بود که سازمان انرژی اتمی ایران گذاشته بود، در آنجا من دیدم که با استفاده از پرتودهی بذرهایی را تهیه کرده بودند در حوزه مثلاً برنج که این ساقه‌ها شکسته نمی‌شد یا میزان تولید افزایش پیدا کرده است. چه مقدار شما این را متناسب با آن چیزی که در دنیا است می‌دانید؟
خیام نکویی: ممنون، چون موضوع بذر بسیار مهم است. اول اینکه من برای مردم یک ترسیمی کنم، چون من بعضی از مواقع می‌بینم اطلاعات کاملاً غلطی به مردم داده می‌شود. ما در تأمین بذر محصولات زراعی، ۹۸ درصد بذر مان را در داخل کشور تأمین می‌کنیم و این نکته بسیار مهمی است، چون من بعضی از وقت‌ها می‌بینم در زبان بعضی از افراد قرار می‌گیرد و تصورشان این است که ما قسمت اعظم از بذرهایمان وارداتی است اینطور نیست. ما صد در صد بذر گندم مان را تأمین می‌کنیم در بحث جو هم همینطور و نکته‌ای که مهم است این نکته فوق العاده مهم است اگر ما الان در مجموع سازمان تحقیقات آموزش و ترویج ۵۶۰ هزار تن میانگین سالانه تولید بذر محصولات زراعی داریم و این معادله یک میلیارد دلار اگر ما این را تولید نمی‌کردیم یعنی کشور باید یک میلیارد دلار بذر وارد می‌کرد. اما سؤال شما که روی عملکرد اشاره فرمودید، ببینید ما عملکرد گندم ما میانگین ۴ تن و ۳۰۰ است در کشور، ما سال گذشته بذری تولید کردیم که در استان البرز ما ۱۴ و ۷ دهم تن در هکتار عملکرد گندم را داشته ایم. در بحث برنج هم الان بذرهایی تولید شده است که ۸، ۸ و نیم تن عملکرد شلتوک آن است؛ بنابراین من می‌خواهم بگویم از آخرین دانش‌ها و فناوری‌های روز الان در مؤسسات تحقیقاتی ما به ویژه مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه و بذر و نهال و سایر مؤسسات ما الان استفاده می‌شود. ما الان بذرهای هیبرید ذرت را داخل کشور تولید می‌کنیم و بخشی از بذرهای هیبرید را صادرات داریم الان منتها بعضی از بذرهای سبزی و سیفی را ما وارد می‌کنیم که الان ارزشی که بابت آن ۲ درصد داریم ارز خارج می‌کنیم بین ۱۰، ۰ تا ۱۲۰ میلیون دلار از ارز کشور خارج می‌شود. با تمهیداتی که اندیشیده شده است و تشکیل شرکت‌های دانش بنیان که من همین جا عرض کنم سال گذشته بعد از فرمایش مقام معظم رهبری ما یک اقدامی را شروع کرده ایم برای افزایش تعداد شرکت‌های دانش بنیان و دیدیم ما نیاز به زیرساخت داریم آمدیم اولین پارک ملی علم و فناوری بخش کشاورزی را راه اندازی کردیم و متعاقب آن ده دهکده فناوری و نوآوری که معادل پردیس کشاورزی است در ده استان کشور و الان در مجموع با مراکز رشدمان که حدود ۱۷ مرکز رشد، ده پارک، ده دهکده فناوری و یک پار علم و فناوری ظرفیت استقرار ۲ هزار شرکت دانش بنیان را در مجموعه بخش کشاورزی داریم.
سؤال: جناب دکتر ما گزارشی داریم در مورد همین شرکت‌های دانش بنیانی که در حوزه کشاورزی فعال هستند این را می‌بینیم و بعد راجع به این صحبت می‌کنیم که اصلاًچگونه می‌توان این را عمومی کرد تا از این دانش در همه کشور در حوزه هم کشاورزی هم باغات استفاده کرد.
سؤال: دکتر ما گزارش را در مورد شرکت‌های دانش بنیانی که در حوزه کشاورزی و باغات فعال هستند را دیدیم. به نظر می‌رسد که هیچ بخشی از زندگی بشر در دهه سوم قرن بیست و یکم وجود ندارد که تحت تأثیر شرکت‌های دانش بنیان قرار نگیرد، چون واقعاً نیاز انسان بسیار نامحدود و آنچه که وجود دارد محدود است بنابراین باید راندمان افزایش پیدا کند و از شیوه‌های مختلف استفاده کنیم تا آن افزایش بهره وی صورت بگیرد. الان ما در این زمینه شرکت‌های دانش بنیان ما با توجه به این عدد و ارقامی که شما فرمودید کجای این قضیه هستند چقدر پیشرفت کرده ایم در این حوزه؟
خیام نکویی: من یک نکته‌ای را اشاره کنم و آن یکی از چالش‌هایی که ما در بخش کشاورزی داریم عدم وجود آمار و اطلاعات دقیق است به ویژه از نظر سطح زیرکشت و میزان تولید در محصولات مختلف به ویژه محصولات راهبردی. اگر استحضار داشته باشید سال گذشته هم که ما این نمایشگاه را در محضر مقام معظم رهبری داشتیم، یکی از سؤالات ایشان این بود که در طول سال‌ها به من گزارش می‌کنند برای آمار و اطلاعات و داده‌های بخش کشاورزی دقیق نیست، که کاملاً ایراد ایشان درست است. یکی از اقداماتی که خوشبختانه یک تعدادی از شرکت‌های دانش بنیان متمرکز شده اند روی آن، این است که با استفاده از اطلاعات ماهواره‌ای فناوری‌ای که به دست آورده اند بتوانند سطح زیرکشت محصولات مختلف را به طور تقریبی با میزان تولید آن برآورد کنند. ما البته یک مرکز تولید داده‌های بخش کشاورزی را در سازمان تات ایجاد کرده ایم و الان با چند شرکت دانش بنیان بخش خصوصی هم ورود کرده ایم که بیاییم برای اولین بار یک آمار موجه و قابل قبول و مستند بر داده‌ها و اطلاعات ماهواره‌ای در داخل کشور داشته باشیم. این یکی از کاربردهایی که شرکت‌های دانش بنیان دارند. من معتقد هستم ما چهار مؤلفه تا را دانش بنیان شدن بخش کشاورزی داریم یکی نظام آموزشی است، نظام ترویج و نظام پژوهش و شرکت‌های دانش بنیان. ما در شرکت‌های دانش بنیان الان امروز آمار ما بالغ بر هزار و ۲۰۰ شرکت دانش بنیان هسته فناور و واحد فناورف چه مستقر در پارک‌های علم و فناوری وزارت علوم و در مجموعه بخش کشاورزی که پارک کشاورزی و دهکده‌ها است. ولی فارغ التحصلان بخش کشاورزی و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها رقم قابل توجهی هستند. ما چیزی حدود ۱۰ هزار عضو هیئت علمی در دانشگاه در حوزه کشاورزی داریم. هم دانشگاه‌های دولتی و هم دانشگاه‌های آزاد و هم دانشگاه‌های پیام نور و سایر دانشگاه‌هایی که هستند و فارغ التحصیلان بخش کشاورزی هم تعدادشان قابل ملاحظه است. متأسفانه یکی از مشکلات این است که به تناسب نیاز افراد تربیت نشده اند و ما در بعضی از جاها مثلاً شاهد این هستیم که افراد دکترای تخصصی دارند، ولی زمینه جذب شان فراهم نیست که من همین جا از این تریبون استفاده کنم، ما یک تمهیدی اندیشیده ایم که بتوانیم ۴۰۰ نفر از فارغ التحصیلان مقطع پی اچ دی را با همکاری وزارت علوم در مجموعه مؤسسات تحقیقاتی و ترویجی مان به مدت ۶ ماه تا ۳ سال مشغول کنیم برای اینکه دانشی که دارند هم منتقل کنند هم تجربیاتی در صحنه میدانی به دست بیاورند.
سؤال: به صورت مشخص چطوری؟
خیام نکویی: در غالب پسا دکترا، بعنوان پسا دکترا ما این ۴۰۰ تا را با وزارت علوم به جمع بندی رسیده ایم حدود ۶۰ یا ۷۰ تا را الان جذب کرده ایم قابلیت جذب بیشتر از ۳۰۰ نفر را در رشته‌های مختلف در تمام استان‌های کشور داریم برای اینکه این جذب شود. اما در ارتباط با شرکت‌های دانش بنیان ما الان ۴۰۰ فناوری موجود که حاصل فناوری‌های مؤسسات تحقیقاتی ما اعم از مؤسسه تحقیقات جنگل و مرتع ما آب و خاک ما مؤسسه ثبت گواهی ما باغبانی ما و سایر مؤسسات ما برنج، پنبه، خرما واین‌ها هستند اینها موجود است که ما منتقل کنیم. ما برای اینکه یک حمایتی کنیم این دانش‌ها را الان به صورت رایگان اعلام آمادگی کرده ایم به شرکت‌ها و بخش خصوصی منتقل کنیم در صورتی که آن‌ها موفق شدند آن‌ها را تجاری سازی کنند بعد در رویالیتی آن شریک می‌شویم با آن‌ها که آن‌ها بتوانند تجاری سازی کنند. اما یکی از مهمترین مشکلات این شرکت‌های دانش بنیان نداشتن زمین است. ما این مشکل را در پارک‌های علم و فناوری و پردیس‌های علم و فناوری وزارت علوم هم داریم برای همین ما آمده ایم در مصوبات هیئت امنای ما الان برای هر یک از دهکده‌های فناوری و نوآوری و پارک مان زمین اختصاص داده ایم؛ بنابراین الان شرکت‌های دانش بنیانی که نیاز به این دارند که دانشی را تجاری سازی کنند و آن نیاز زمین است، زمین می‌توانیم دراختیار آن‌ها بگذاریم در محل پارک یا دهکده‌های فناوری.
سؤال: جناب دکتر وقتی که ما صحبت می‌کنیم از تأثیر شرکت‌های دانش بنیان در حوزه کشاورزی که یکی از آن افزایش بهره وری است، به صورت مشخص اگر چند اقدام اصلی شرکت‌های دانش بنیان را که برای خود شما بعنوان فارغ از اینکه معاون وزیر جهاد کشاورزی هستید فردی هستید که متخصص و محقق و دانش پژوهی که در سال‌های دراز در این حوزه کار کرده اید، چه بوده است که برای شما نشان می‌دهد که ما در حوزه دانش بنیان به این مرحله رسیده ایم. مثلاً بذرهایی که یکباره فرمودید سه چهار برابر افزایش راندمان داشته است یا سایر موضوعاتی از این بحث.
خیام نکویی: ما تقریباً اگر بخواهیم مفصل صحبت کنیم یک برنامه مدون می‌خواهد، ولی ما در مثلاً حوزه تولید سموم گیاهی، سمومی که مبتنی بر پایه گیاهی باشند، ما شرکت‌های دانش بنیان ما خیلی خوب رشد کردند. مکمل‌های گیاهی، کودهای نانویی، من الان سفری که آقای رئیس جمهور در زیمباوه تشریف داشتند که ما هم بودیم، خیلی برای من جالب بود که هم وزیر کشاورزی و مسئولین رده بالای آن از ما درخواست کود نانویی داشتند و سوابق کود نانویی در داخل کشور ما را بررسی کردند. همچنین کودهای زیستی، ما الان شرکت‌های دانش بنیانی داریم کودهای زیستی الان دارند تولید می‌کنند خب این کودهای زیستی خیلی وقت‌ها می‌تواند جایگزین کودهای شیمیایی شود و علاوه بر اینکه باعث حفظ وضعیت خاک می‌شود و میکروارگانیسم‌ها و فلور گیاهی را حفظ می‌کند می‌تواند آن فسفات یا پتاس مورد نیاز گیاه را هم دراختیار گیاه قرار بدهد.
سؤال: به مرحله تجاری رسیده است؟
خیام نکویی: بله به مرحله تجاری رسیده ایم ما الان در واکسن شرکت‌های دانش بنیانی هستند که در حوزه واکسن‌های طیور، واکسن‌های دام سنگین، الان تولید قابل توجهی دارند. من می‌توانم بگویم که تقریباً در تمام حوزه های بخش کشاورزی ما شاهد مثلاً در حوزه علوم دامی ما چند تا فناوری کاملاً پیشرفته داریم که کمک می‌کند که ما اصلاً واردات نداشته باشیم و الان شرکت‌ها به دنبال این هستند که جلوگیری کنند از واردات و این امتیاز در قانون جهش تولید مسکن برای آن‌ها دیده شده است حتی اگر رقیب دولتی داشته باشند امتیاز را به شرکت خصوصی می‌دهند و از دولتی می‌خواهند که کاهش تولید داشته باشد که بخش خصوصی گسترش پیدا کند. ولی کلاً تولیدکنندگان و شرکت‌های بخش خصوصی دانش بنیان هسته‌های فناور واحدهای فناور شرکت‌های دانش بنیان به اعتقاد من به لحاظ ماهیت بخش کشاورزی نیازمند حمایت‌های ویژه‌ای هم از سوی معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری هستند هم از جانب معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم. به نظر ما خودمان تمام تلاش مان را می‌کنیم که بتوانیم تعداد شرکت‌ها را افزایش بدهیم، ولی یکی از مهمترین کارهایی که ما داریم انجام می‌دهیم بازار برای شرکت‌ها ایجاد کنیم؛ بنابراین اگر شرکتی الان چیزی تولید می‌کند که این تولید متعاقب آن دارد تولید خارجی وارد می‌شود، ما الان این اختیار را داریم که در شوراهای دانش بنیانی که در حوزه معاونت علمی و فناوری به ریاست معاون محترم علمی فناوری برگزار می‌شود، جلوگیری کنیم از واردات آن محصول؛ بنابراین الان ما هرچقدر جلو می‌رویم مجموعه امتیازات برای شرکت‌های دانش بنیان بیشتر می‌شود، ولی من خودم انتظارم این است که هنوز آن انتظاراتی که ما داریم برای حمایت برآورده نشده است. همین جا، چون من بحث واکسن را اشاره کردم، من به تولیدات مؤسسه واکسن و سرم سازی اشاره کنم، چون این مؤسسه یک قرن قدمت دارد، مؤسسه واکسن سازی و سرم سازی رازی ما ۸۴ درصد از همه واکسن‌های انسانی که هست قریب به اتفاق آن را داخل کشور تولید می‌کند. ۸۴ درصد از نیاز را، تصور من این است که تمام افرادی که امروز در اینجا هستند از واکسن‌های رازی در طفولیت استفاده کرده اند و ۹۰ درصد واکسن دام سنگین الان در مجموعه رازی تولید می‌شود، ۳۲ درصد واکسن‌های طیور و یکی از شرکت‌های دانش بنیان که توانسته است سرم‌های مارگزیدگی و عقرب گزیدگی را که سال‌ها مؤسسه رازی تولید می‌کرده، تولید کند، من می‌خواهم گواه عرایضم عرض کنم، ما سهم رازی را کاهش داده ایم که این شرکت دانش بنیان هم بتواند داخل در...
سؤال: یعنی دولت رقیب بخش خصوصی در حوزه دانش بنیان نیست؟
خیام نکویی: خیر؛ بنابراین ما اصلاً تمهیداتی را که داریم می‌اندیشیم به گونه‌ای به مسیر خودمان ادامه می‌دهیم که هر جا شرکت‌های دانش بنیان بخش خصوصی قابلیت تأمین و قدرت نمایی داشتند بخش دولتی خودش را کنار بکشد، عرصه و میدان را به بخش خصوصی بدهد و دانش بنیان، ما یکی از اقداماتی هم که من، چون شرکت‌ها را اشاره کردیم، سه مورد را من اشاره کنم، روی بحث تغییر نظام آموزشی در بخش کشاورزی، من اینجا عرض کنم که ما حدود امروز ۴ و نیم تا ۵ میلیون بهره بردار در بخش کشاورزی داریم که این ۱۲۵ میلیون تن را تولید می‌کنند در حوزه‌های مختلف که عرض کردم حدود ۸۲ میلیون آن تولیدات زراعی است، حدود ۲۳ یا ۲۴ میلیون آن تولیدات باغی است و ۱۸ میلیون هم تولید دامی و طیور و عسل و اینها است تولیدات شیلاتی است. نکته‌ای که الان وجود دارد این است که این تعداد بهره بردار، حدود ۷۰ درصد آن‌ها یا کم سواد هستند یا سواد بسیار ابتدایی دارند و ما در بخش کشاورزی میانگین سن بهره بردارهای ما ۵۴ سال است و ما دچار یک چالش بزرگ در آینده در بخش کشاورزی هستیم و آن اینکه ما کشاورز جوان نداریم. یکی از اقداماتی که ما شروع کرده ایم در مجموعه آموزش و ترویج مان، سال گذشته مان ۴۲ هنرستان کشاورزی را فعال کرده ایم و بیش از ۳ هزار فرزند کشاورز را وارد این هنرستان‌ها کرده ایم البته آموزش و پرورش هم ۱۰۲ هنرستان کشاورزی دارد و منتها ما باید دو اقدام مهم را در بخش کشاورزی انجام بدهیم تربیت کشاورزان آینده از فرزندان کشاورز و بعد در حوزه رشته‌های تحصیلات تکمیلی هم برای تأمین نیازهای شرکت‌های دانش بنیان کارشناس و اعضای هیئت علمی.
سؤال: چرا ما مثلاً در بعضی از حوزه‌هایی که مقام اول را داشته ایم مثلاً مثل تولید پسته در صادرات و اینها الان ترکیه و امریکا از ما جلو زده اند، آیا نمی‌توانستیم در این زمینه هم از شرکت‌های دانش بنیان استفاده کنیم یا کار را به سمت و سویی سوق بدهیم که بتوانیم بازار خودمان را داشته باشیم؟
خیام نکویی:چقدر سؤال خوبی کردید. ما در پسته البته الان رتبه ما در دنیا دوم است در شرایط خیلی مطلوب حدود ۱ میلیارد دلار ارزش صادرات پسته ما است، ولی متأسفانه ما پسته که عمده‌ترین محور تولید آن در استان‌های کرمان و استان‌های جیرفت و این مجموعه‌ها بود، کرمان، ما الان می‌بینیم دارد به سمت شمال کشور پیش می‌رود. ما یک بحثی که داریم این است که درحقیقت دو هفته گذشته نقشه راه را برای پسته و دانش بنیان شدن پسته ترسیم کردیم. ما الان نیاز به هیچگونه گسترش باغات پسته نداریم. ولی متأسفانه همانطور که به درستی شما اشاره کردید میانگین عملکرد پسته ما الان بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ کیلو است البته ما مواردی داریم ۲ تن، ۳ تن تا حتی ۴ تن هم برداشت داریم، ولی آن برای مزارع و باغات درجه یک است. درحالی که ما در پسته اکثر باغات ما درجه سه است بنابراین ما به سمتی باید برویم که باغات درجه سه را در پسته باغات درجه دو کنیم و تمام تمهیدات لازم را برای از منظر تغذیه، نیاز کودی و فعالیت‌های دانش بنیانی در این حوزه به گونه‌ای که شاهد ارتقای بهره وری در پسته باشیم.
منبع: خبرگزاری صدا و سیما
کپی لینک
نظر شما