دکتر حسین شیرزاد معاون وزیر جهاد کشاورزی، مدیرعامل و رییس سازمان مرکزی تعاون روستایی کشورطی گفت و گوی در خصوص مسایل گوجه فرنگی طی ماه های اخیر به  بررسی جوانب مختلف بحران گوجه فرنگی و ادامات این سازمان برای رفع مشکل پرداختند که متن کامل آن ار در ادامه می خوانید.

همانگونه که می دانید نمودارهای تولید محصولات سبزی و صیفی مانند گوجه فرنگی از منطق خطی اما منحنی های مصرف این محصولات از پروفایل سینوسی تبعیت می کند. هرگونه مازاد نابهنگام تولید به عدم تعادل عرضه و تقاضا منجر شده و بی ثباتی قیمتی ایجاد می کند. معمولا، علائم قیمتی فصول زراعی گذشته و عدم استقبال کشاورزان از الگوی کشتی که هر ساله از سوی سازمان های جهاد کشاورزی استانها به زارعین پیشنهاد می گردد، باعث عرضه مازاد بر نیاز بازارهای داخلی محصولات کشاورزی شده و ناتوانی بخش خصوصی یا پاره ای از ممانعت های صادراتی و یا عدم وجود شرکتهای مدیریت صادرات(MC) تخصصی در حوزه کشاورزی، نیاز به خریدهای حمایتی را بطور غیرمترقبه ایجاد می نماید که بطور ماهوی امری اورژانسی و مسکنی موقتی است.

البته خرید حمایتی محصولات؛ فروش محصول توسط کشاورزان در زمانی که کشش بازار از لحاظ قیمت مناسب است تا زمانی که قیمت محصول به نرخ حمایتی مصوب یا کمتر از آن تنزل نماید انجام نمی پذیرد و سازمان مرکزی تعاون روستایی بدلیل وجود ضرر و زیان، معمولا علاقه ای به ورود در این عرصه پر مخاطره ندارد. اما این ذات و ماهیت بازارها در بخش کشاورزی است که کشاورز مجبور است در یک بازه زمانی محدود عرضه مازاد بر تقاضایی وارد بازار نماید که قطعا بر کشش پذیری محصول عرضه شده تاثیر گذار خواهد بود. مقایسه عملکرد گوجه فرنگی در واحد سطح طی دو سال زراعی اخیر نشان می دهد که سطح و عملکرد در ۱۳ استان مشمول طرح حمایتی هر دو افزایش یافته این امر منجر به افزایش تولید انفجاری گردیده است.

برآوردهای ما در سازمان نشان می دهد که معادل ۱۳۳۴۹۰۲ تن افزایش تولید داشته ایم که بیشترین آن مربوط به استانهای سرد و معتدل می باشد. استفاده از بذور پربازده هیبرید آن هم با ارز ۴۲۰۰ تومانی بجای بذور متعارف( op) و توزیع آن با توجه به شرایط تحریم به مقیاس گسترده، افزایش برداشت گوجه فرنگی از مزارع از یک چین از هر بوته به سه چین در هر بوته، و مآلا افزایش تولید در واحد سطح ، توسعه سامانه های نوین آبیاری و استفاده از تکنولوژی آبیاری تیپ،که سبب شد تا کشاورز با میزان ذخیره آبی که اندوخته اقدام به افزایش سطح زیر کشت گوجه نماید. نظام کودورزی بهنگام و سیگنال های قیمتی، قیمت بالای گوجه فرنگی در سال گذشته (تا مرز ۱۷ هزار تومان در هر کیلو) در وقوع این رخداد موثر بود. تا کنون بالغ بر ۴۳۰ هزارتن گوجه فرنگی به شیوه توافقی و حمایتی از کشاورزان خریداری شده است که اگر خریدهای توافقی را هم به آن اضافه کنیم احجام خریدها به شدت رشد نشان می دهد. در ۲۰ سال گذشته رکورد خرید سازمان تعاون روستایی برای گوجه حمایتی حداکثر ۲۵ تا ۳۰ هزار تن بود و با کمتر از ۳۰ هزار تن تنظیم بازار انجام و قیمتها به تعادل می رسید اما امسال یک رکورد تاریخی هم از نظر کثرت عملیات در استانها هم از نظر حجم خرید و هم از نظر میزان اعتبار و تسهیلات و تعداد کمی و کیفی کارخانجاتی که درگیر فرایند بودند اتفاق افتاده است.

اهل فن می دانند جمع آوری ۴۳۰ هزارتن گوجه در ۲۲ مرکز خرید چه معنایی دارد. نزدیک به ۶۱۰۰۰ محموله از نزدیک به ۱۰۰۰۰ نفر از کشاورزان خریداری شد تا کنون حدود ۵۰۰۰ نفر از گوجه کاران حداقل یکبار پول گرفته اند تقریبا ۲۶ درصد پول گوجه کاران پرداخت شده و تعداد ۲۲ کارخانه صنایع تبدیلی در ۳۰ شهرستان کشور در طرح مشارکت داشتند. در حال حاضر ۱۳۳۸۳ تن رب فله و ۲۴۲۶۸ تن رب اسپتیک تحویل داده شده ، عملیات همچنان ادامه دارد و دو مرتبه مزایده فروش گذارده شده و از شنبه این هفته فروش بورسی رب گوجه فرنگی آغاز میشود.

کلیه این عملیات در عرض کمتر از ۵۲ روز صورت گرفته و یک رکورد تاریخی در سازمان مرکزی تعاون روستایی کشور محسوب می گردد.

بله متاسفانه همینطور است. قواعد حقوقی، مکانیزم عمل و نحوه تامین مالی خریدهای حمایتی با تضمینی و توافقی کاملا با یکدیگر فرق دارند.

در خریدهای حمایتی بر خلاف خرید های تضمینی ما قانون مصوب نداریم. بلکه بر اساس وقوع یک بحران مازاد تولید مانند گوجه فرنگی، علایم و هشدارهای اولیه از سوی جهاد کشاورزی استانها به معاونت تخصصی می رسد و معاونت تخصصی به معاونت بازرگانی وزارتخانه اعلام می دارد، سپس با موافقت مقام عالی وزارت و رای زنی با ریاست سازمان برنامه و بودجه کشور برای تامین تسهیلات اعتباری و میزان ضرر و زیان احتمالی انجام شده ؛ موضوع در ستاد تنظیم بازار کشور طرح و بررسی و به سازمان مرکزی تعاون روستایی برای ورود حمایتی اعلان می گردد. از اینجا به بعد سازمان تعاون روستایی پس از اخذ ابلاغیه وزیر محترم و تدوین دستورالعمل های فراگرد کار،طی فرایندهای زیادی با چند مسئله مهم تعین قیمت حمایتی، انتخاب مباشر، تشکیل کمیسیون های استانی( تاریخ شروع و تاریخ توقف)، مکانیزم خرید گوجه، انتخاب و تجهیز مراکز خرید، انتخاب کارخانه های استاندارد و ارسال گوجه به کارخانه های با برند معتبر(چون گوجه صنعتی زود آب میافتد و توان انبارش ندارد)، تعیین نرخ کارمزد با اعلان سازمان حمایت از تولید و مصرف کننده، نرح حمل و نقل، نرخ سبد، باسکول،پاکت اسپتیک، نیلون فله، پالت، انواع متنوع قبوض انبار، تعیین شیوه استحصال و تبدیل به رب، نوع رب(فله یا اسپتیک)، نحوه انبارش رب، آمارگیری بهنگام، پرداخت پول به هزاران گوجه فرنگی کار و صدها صاحبان صنایع تبدیلی از طریق کارتهای بانکی، رفع مغایرتهای حسابداری احتمالی، نحوه معاملات فروش(مزایده، بورس و ترک تشریفات) روبروست. بنابراین خریدهای حمایتی یک ماراتن نفس گیر دارای ابعاد امنیتی، نظارتی، فنی و اجتماعی-اقتصادی است که کلیت سازمان را درگیر می کند. من تعجب میکنم که برخی از مسئولان و صاحبان تریبون ها با اولین بارقه بحران مازاد تولید در منطقه شان، شروع به حمله به سازمان تعاون روستایی میکنند که چرا محصولات کشاورزان را نمیخرد. آنها قطعا مطلع نیستند که سازمان تعاون در خصوص ورود برای انواع خریدهای ذکر شده مختار مطلق العنان نیست. هر گونه ورود، چون با ضرر و زیان احتمالی بازار محصولات کشاورزی روبروست نیاز به تایید مراجع محلی-ملی، مقامات و نهادهای بالا دستی و تامین اعتبار و پذیرش زیانهای احتمالی و همکاری تنگاتنگ بانکها دارد. اتفاقا حداقل چهار نهاد محترم نظارتی بر فرایند و فراگرد کلیه خرید و فروش ها نظارت، ارزیابی، پایش مستمر و حضور فعال دارند. حاکمیت شرکتی سازمان تعاون روستایی دوگانه است صاحبان سهام سازمان حدود ۲۳ درصد شبکه تعاون روستایی کشور با بیش از ۴ و نیم میلیون نفر عضو و اتحادیه های خصوصی و مابقی دولتی است. من جدای از آنکه مدیرعامل و حافظ سهام دولت محترم هستم، بلکه مدیر عامل و حافظ حقوق سهامداری اتحادیه های کشاورزی کشور هم می باشم. بنابراین نمیتوانم به ورود حساب نشده و غیر کارشناسی به هر بازاری؛ تنها با نظر شخصی یا برای جلب نظر یک طیف خاص عمل نمایم. مداخله غیر هدفمند در بازار محصولات کشاورزی میتواند پیام اشتباه به تولیدکنندگان برای تولید سال بعد بدهد و سازمان و سایر سهامداران را با ضرر و زیان گسترده به ورشکستگی بکشاند. کما اینکه مداخلات بی مورد و عمدتا مبتنی بر فشارهای غیر کارشناسی در سالیان گذشته سازمان و شبکه تعاون روستایی کشور را تا مرز ورشکستگی و زیان انباشته غیر قابل قبول و تعهدات آتی بدون پشتوانه کشانده است. طی یکسال و نیم گذشته با خون دل، خریدهای توافقی شبکه ۷۸ درصد رشد داشت. زیان انباشته سازمان را ۴۲ درصد کاهش دادیم، بحران واحدهای اعتباری را کنترل و از ۱۲۰۰ واحد به کمتر از ۳۰ واحد مهارنمودیم، سازمان را از چمبره خصوصی سازی رها و افزایش سرمایه ای معادل ۸۷۵ درصد رشد را در مجمع به تصویب رساندیم. در کار نهادسازی حدود ۸ نهاد تخصصی ایجاد کردیم. پستهای سازمانی کنترلی-نظارتی سازمان را احیاء نموده، ساختارهای جدید مالی- بازرگانی و فنی بازسازی و احیاء شده و فضای سازمان مرکزی تعاون روستایی کاملا تغییر کرده است. در این ساختار "هلو-انجیری" که سازمان تعاون روستایی کشور دارد لزوم پاسخگویی به ذی نفعان و ذی مدخلان و نهادهای نظارتی بسیار مهم است. من در بدو ورود و طی یکسال و نیم گذشته سعی کردم تا با تشکیل یک اتاق فکر قوی صدها دستورالعمل جدید را تدوین و یا به روز رسانی نمایم تا بتوانم پاسخگو باشم. این قواعد عمل راهبردی، گنجینه با ارزشی برای آیندگان خواهد بود.

واقعیت آن است که قرار گرفتن سازمان در فهرست شرکتهای مشمول خصوصی سازی طی ۱۰ سال گذشته بیش از ۸۹ درصد زیرساختهای اداری، حمل و نقل، انبارش و فنی تاسیساتی شبکه و سازمان را مستهلک و بعضا غیر قابل استفاده نموده است. اعتبارات عمرانی سازمان به حداقل رسیده، بیش از ۴۳ درصد ظرفیت پستهای نیروی انسانی سازمان تعاون روستایی کشور خالی است. اگر به سوابق ۳۴ درصد افراد شاغل در پستهای کارشناسی سازمان نگاه کنید، می بینید که با تحصیلات غیرمرتبط داشته . این وانفسا، پیآمد اقدامات غیر کارشناسی در دولت دهم و انباشت ناکارآمدی طی حداقل ۱۵ سال گذشته است. ذکر این نکته هم ضروری است که تا کنون کلیه موفقیتهایی که سازمان در واکنش مناسب به مناسبات بازاری جامعه کشاورزی بدست آورده مرهون حمایتهای بی دریغ وزیر محترم جهاد کشاورزی آقای مهندس حجتی میباشد. به نظر من کاریزمای آقای مهندس حجتی، تجربه و دانش عمیق وی از قضایای بازاری بخش کشاورزی بی نظیر است . کسی که علی رغم فشارهای وارده که طی یکسال و نیم اخیر بدلیل تحریم های ظالمانه بر امنیت غذایی کشور رفته؛ بر سر ارتقای شاخص های اقتصادی بخش کشاورزی، توفیق در اقتصاد مقاومتی، و تسهیل در فضای کسب و کار کشاورزی کشور؛ مردانه پایداری نموده و همه مشکلات را در فضای جنگی یک تنه به جان خریده تا کشور بدون چالش نهاده ها و با حفظ ذخایر راهبردی در کالاهای اساسی بی دغدغه ادامه دهد.

ما نیاز به یک سیستم هماهنگ هشدار بهنگام در نظام تولید محصولات کشاورزی داریم. برآورد تولیدات استانی گوجه فرنگی براساس آمار سوابق تولید استانی محصولات کشاورزی سنوات گذشته و با توجه به میزان آمار سطح کشت اعلامی از طریق دستگاه متولی جهاد کشاورزی استانها و شهرستانها برای محصولات مختلف از جمله گوجه فرنگی مشخص می باشد. از دریچه ای دیگر شاید می توانستیم، قبل از ایجاد بحران جهت رفع موانع و مشکلات موجود؛ زنجیره تامین از تولید تا مصرف و انکشاف بازارهای صادراتی مدنظر قرار گرفته و برنامه ریزی و الگوی کشت در کنار یک نظام بازرگانی متناسب داخلی و خارجی در دستور کار قرار گیرد. از طرفی ما نیاز به نوعی آمایش متناسب صنعتی و نوسازی صنایع تبدیلی، تکمیلی و فرآوری و زنجیره های سرد داریم. ظرفیت اسمی صنایع تبدیلی ما طی ۲۵ سال گذشته ثابت بوده که خود باعث انباشتگی محصولات و پایین آمدن قیمت گوجه گردیده است. اصولا نزدیک به ۶۰ درصد صنایع تبدیلی ما در صنعت رب گوجه فرنگی فاقد توانایی لازم برای تولید رب با ماندگاری بالا (اسپتیک) میباشند. عمده تولیدات رب کشور بصورت فله عرضه میشود که ماندگاری پایین دارند. به نظر من نگاه زنجیره ای برای مهار این نوع از بحران ها و هماهنگی بیشتر و بهنگام تر بخش های تولیدی با بخش های بازرگانی و تجارت محور در کشور برای صادرات مازاد از اهمیت به سزایی برخوردار است.