بهروز فروتن - بنیانگذار گروه صنایع غذایی بهروز

اتفاقی مانند آنچه در زمینه استفاده از روغن پالم در صنایع لبنی پیش آمده، برای اولین بار رخ نداده و آخرین بار هم نخواهد بود. اگرچه فعالان صنایع غذایی باید تلاش کنند که احتمال وقوع این حوادث را کاهش دهند، اما مهم‌تر از آن، نوع واکنش‌هایی است که از طرف دولت، مردم و سایر فعالان اقتصادی به این دست اتفاقات نشان داده می‌شود. در این باره چند نکته را نباید فراموش کرد:

1- نباید فراموش کنیم که تحولات علمی باعث می‌شود که ما امروزه به مسائلی بپردازیم که در گذشته مطرح نبوده است؛ به این معنا که ممکن است کاربرد یک نوع ماده اولیه در صنایع غذایی در دوره‌ای قابل قبول بوده باشد، اما در زمان دیگری به جهت پیشرفت علم و دانش پزشکی، مضر معرفی شود. خوشبختانه امروز علم به جایی رسیده که تشخیص داده است این نوع از روغن باید کمتر مورد استفاده قرار بگیرد. کاربرد این ماده تا امروز مجاز بوده است، اما از فردا ممکن است مجاز نباشد. در خصوص بسیاری از پدیده‌ها از گذشته تا امروز همین رویه اتفاق افتاده است و با پیشرفت علم، انسان‌ها موظف‌اند از قواعد علمی پیروی کنند.

2- در مورد روغن پالم یا هر کالای دیگری، اگر کاربرد این محصول از حدود استاندارد خود فراتر رود، خطرآفرین خواهد بود. به عنوان مثال، انسان برای درمان بیماری‌ها از دارو استفاده می‌کند، اما اگر در مصرف این داروها زیاده‌روی کند، دچار مسمومیت خواهد شد؛ طبعاً این به معنای آن نیست که دارو به‌خودی‌خود مضر است، بلکه استفاده از آن نابجا بوده است. به طور کلی و فارغ از وقایع اخیر در خصوص روغن پالم، استفاده از چربی‌ها -اعم از گیاهی یا حیوانی- جز در اندازه‌های پایین برای بدن مضر است. استفاده از چربی برای انسان مضر است، به خصوص اگر میزان مصرف این چربی خارج از استاندارد باشد.

3- روغن پالم، روغنی است که بر اساس قوانین جاری و با هدف استفاده در مصارف خاص وارد کشور شده است. اما چون برخی تولیدکنندگان محصولات لبنی به اشتباه یا به عمد، دقت لازم را در کاربرد این نوع از روغن به کار نبرده‌اند، کار به اینجا رسیده و مسوولان بهداشتی کشور را مجبور به واکنش کرده است. ولی نباید فراموش کرد که اگر یک یا چند تولیدکننده خطایی مرتکب شدند، نباید همه تولیدکنندگان محصولات لبنی را به یک چوب راند. درست مثل پزشکی که ممکن است در یک امر حیاتی مرتکب اشتباهی شود، اما این باعث نخواهد شد که کل جامعه پزشکی زیر سوال برود. فراموش نکنیم که این روغن با مجوز وارد شده و فقط هم برای استفاده در صنایع غذایی نبوده است. مقدار بسیار کمی از این محصول در صنایع غذایی استفاده شده است.

4- شکی نیست که خطایی اتفاق افتاده و این موضوع محرز است؛ برخورد با تولیدکنندگان خطاکار هم ضروری است، تا سایر واحدهای تولیدکننده محصولات غذایی -که با سلامت مردم سروکار دارند- بدانند که مملکت حساب و کتاب دارد و اگر قانون بر اساس مجوزهای بهداشتی به آنها اجازه داده است که با نسبت معینی از یک ماده اولیه در تولید محصولات خوراکی خود استفاده کنند، رعایت این نسبت و استاندارد، ضرورت دارد. چنانچه این استاندارد مورد رعایت قرار نگیرد، این یک «اشتباه» نیست، بلکه یک «خطا» است. اشتباه را کسی مرتکب می‌شود که از سر ندانستن موضوع، اقدام به عملی می‌کند، اما کسی که می‌داند و دست به عمل نادرست می‌زند، «خطاکار» است. برای جلوگیری از چنین خطاهایی، لازم است که وزارت بهداشت گستره نظارتی خود را وسیع‌تر کند. ضمن اینکه فرهنگ تولیدی ما باید به گونه‌ای باشد که به میزان لازم از امتیازات و مجوزهایمان استفاده کنیم. در غیر این صورت و در شرایطی که یک تولیدکننده از این اصل عدول کند، ممکن است خطراتی برای سلامت جامعه ایجاد شود؛ چه در صنعت غذا و چه در صنایع دیگر. کما اینکه در حوزه بهداشت و درمان هم اگر چنین اتفاقی بیفتد می‌تواند بسیار خطرناک باشد.

5- در هر صورت نباید به شکل یکدست همه تولیدکنندگان را محکوم کرد. اقدام وزارت بهداشت در تخطئه همه محصولات لبنی پرچرب به دلیل بروز خطا از سوی برخی تولیدکنندگان، قابل قبول نبود. هرچند احتمالاً خود مسوولان این وزارتخانه گمان نمی‌کردند که این موضوع تا این حد در جامعه بازتاب پیدا کند و به این سطح از نگرانی عمومی بینجامد که بسیاری از خانواده‌های ایرانی به کلی قید مصرف لبنیات را بزنند. برخی تحلیل‌های سیاسی یا اقتصادی هم در مورد واکنش وزارت بهداشت به کاربرد این نوع از روغن در صنایع لبنی وجود دارد. البته همه چیز ممکن است، اما باید به یاد داشت که صنایع غذایی یا پزشکی -که بحث سلامتی و بهداشت مردم در آنها مطرح است- حتی‌الامکان نباید به جریانات سیاسی آلوده شود. ممکن است که تفکر و برنامه‌ریزی خاصی در این ماجرا وجود داشته باشد، اما به خصوص باید یاد بگیریم که هر چیزی را به هر چیزی ربط ندهیم و صنعت غذا را از جامعه و فضای سیاسی دور نگه داریم.

6- فعالیت در صنایع غذایی یا سایر صنایعی که با سلامتی مردم سروکار دارد، مانند صخره‌نوردی است. یک صخره‌نورد برای رسیدن به بالای صخره، نیازمند برداشتن هزاران قدم صحیح است، اما برای سقوط به ته دره، یک قدم اشتباه کافی است. در صنایع غذایی جایی برای اشتباه وجود ندارد. هرچند متاسفانه برخی از همکاران ما در این صنعت مرتکب اشتباهاتی شده‌اند و باید خسارت اشتباه خود را بدهند تا جامعه از هرگونه آلودگی مبرا شود. مسوولان بهداشتی هم باید دقت کنند که با یک سخن یا قضاوت همه صاحبان این صنعت را به یک چوب نرانند و دیواری را که هر خشت آن با خون دل بالا رفته است، با یک حرکت ویران نکنند. در هر مدرسه‌ای ممکن است یک یا چند دانش‌آموز تنبل هم وجود داشته باشد، اما این باعث نمی‌شود که مسوولان کل مدرسه را تعطیل کنند! روشن است که تنبلی دانش‌آموز، امر مطلوبی نیست، اما راه مقابله با آن، تعطیل کردن مدرسه نیست.

7- ما در ایران همواره با مشکل پایین بودن سرانه مصرف لبنیات روبه‌رو بوده‌ایم. با بروز این ماجرا احتمالاً سرانه یادشده باز هم پایین‌تر خواهد آمد. خوشبختانه دولت متوجه این پدیده شده و با کمک رسانه‌های جمعی در حال تشویق مردم به مصرف مناسب این محصولات است (هرچند در ابتدا مرتکب اشتباهاتی شد). البته برخورد قانونی با صنایعی که در این زمینه مرتکب تخلف می‌شوند هم در جلب مجدد اعتماد مردم به این صنعت بسیار ضروری است؛ چون باعث مبرا شدن تولیدکنندگان محصولات سالم و بهداشتی خواهد شد. امیدوارم مردم متوجه باشند که این صنعت در کشور نوپاست و علاقه‌مند به فعالیت و تامین خوراک بهداشتی و سالم برای مردم است. انسان جایزالخطاست و نباید با یک خطا کل صنایع غذایی کشور را زیر سوال برد.

8- به عنوان متولی یک مجموعه تولید‌کننده محصولات غذایی همواره تاکید داریم که اگر زمانی چنین اشتباهی در یک مجموعه رخ داد، اولاً خود واحد تولیدی باید آنقدر اخلاق حرفه‌ای داشته باشد که دستور جمع‌آوری کالای خاص ناسالم را بدهد؛ اتفاقی که در کشورهای پیشرفته اروپایی هم رخ می‌دهد. چون حتی در آن کشورها هم هرازگاهی در ارائه برخی کالاها اشتباهاتی رخ می‌دهد و خود صاحب صنعت اقدام به فراخوان و جمع‌آوری محصول ناسالم خود می‌کند. در مرحله بعد اگر لازم باشد، مردم و مسوولان آن محصول خاص را که با سلامت غذایی مردم در تضاد بوده است، از بازار حذف می‌کنند، اما همه محصولات آن صنعت مشمول این رفتار نخواهد شد. در برخی از شاخه‌های صنایع غذایی، یک تولیدکننده بیش از 130 نوع محصول را تولید می‌کند، اگر بر حسب اتفاق یا تصادف یا قصور، در یکی از محصولات، اتفاق ناگواری افتاده است، مابقی محصولات را نباید به این چوب راند. باید یاد بگیریم که مدنیت، احترام به قانون، احترام به تولیدکننده و مصرف‌کننده به عنوان یک ارزش ملی مطرح شود. چه مصرف‌کننده باشیم، چه تولیدکننده، چه قانونگذار باشیم، چه واردکننده، باید یاد بگیریم که به اخلاق اجتماعی احترام بگذاریم و در مرز قانون به وظایف خود عمل کنیم.