«تحریم» یکی از گزینه‌های کشورهای غربی برای اعمال فشار به کشورها با هدف تغییر رفتار سیاسی آنها در نظام بین‌الملل جهانی است، به گونه‌ای که هر حرکت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و غیره که منافع کشورهای غربی را تهدید کند بلافاصله با استفاده از ابزار تحریم‌ها مورد هدف و حمله اقتصادی قرار می‌گیرد.
از همان روزهای نخست وقوع انقلاب، استفاده از ابزار تحریم‌ها علیه کشور ایران در دستور کار کشورهای غربی قرار گرفت اما در دهه گذشته با تغییراتی که در این ابزار ایجاد شده، هوشمندی و کارآیی آن به طرز قابل توجهی افزایش یافته است.
در مواجهه با نظام تحریم‌های هوشمند آمریکا و اتحادیه اروپا، مردم ایران در سال ۹۲ مسیر مذاکره و امتیازدهی برای رفع تحریم‌ها را انتخاب کردند که ثمرات آن بعد از گذشت ۸ سال دولت تدبیر و امید قابل قضاوت است.
در این بین تجربه‌های دیگری نیز در مواجهه با نظام تحریم در کشورهای مختلف وجود دارد که یکی از آنها، تجربه کشور روسیه و مسیری است که دولت و مردم این کشور برای مقابله با تحریم‌های آمریکا انتخاب و طی کرده‌اند.
پس از شروع عملیات نظامی روسیه در اوکراین این سوال در اذهان عمومی ایجاد شده که چرا تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا علیه روسیه کارآیی ندارد؟ برای پاسخ به این سوال باید کمی به گذشته برگردیم و اقدامات دولت روسیه در اولین مواجهه با تحریم‌های هوشمند در جریان مناقشات با اوکراین بر سر کریمه در سال ۲۰۱۴ را مورد بررسی قرار دهیم.
در گزارش‌های قبلی با عنوان «تدابیر ویژه روسیه برای شکست سلطه دلار با تکیه بر ارزهای ملی» و «چرخش به سمت شرق و منطقه‌گرایی دو رویکرد روس‌ها در مواجهه با تحریم غرب» به ترتیب به اقدامات مقابله‌ای دولت روسیه در تغییر شرکای استراتژیک و توسعه ارزهای محلی اشاره شد.
در این گزارش به بررسی تدابیر روس‌ها برای تامین امنیت غذایی این کشور در شرایط تحریم می‌پردازیم.
*صرفه‌جویی ۱۴ میلیارد دلاری روس‌ها در واردات محصولات غذایی در سال ۲۰۱۵
طبق گزارش اندیشکده سیاست‌گذاری اقتصادی تهران با عنوان «تغییرات نظام تجارت روسیه بر اثر تحریم‌ها»، در سال‌های ابتدایی تحریم علیه روسیه، تجارت خارجی این کشور با اتحادیه اروپا و آمریکا و حتی کل دنیا تحت تاثیر قرار گرفت و کاهش یافت زیرا شوک تحریم‌ها، رویکرد سایر کشورها در تعاملات تجاری با روسیه را محافظه‌کارانه‌تر کرد.
دولت روسیه در واکنش به این اقدام، در آوریل ۲۰۱۴ در چارچوب سیاست جایگزینی واردات، نسخه جدیدی تحت عنوان «توسعه صنعت و افزایش توانایی‌های رقابتی آن» را تصویب کرد؛ هدف این سند، توسعه اقتصاد داخلی براساس کاهش سهم واردات و افزایش سهم کالاهای تولید داخل در منظومه اقتصادی روسیه بود.
تأکید اصلی در برنامه جایگزینی واردات این کشور بر توسعه بخش کشاورزی قرار گرفت در این راستا دو دستورالعمل مورد تصویب دولت روسیه قرار گرفت:
- دستورالعمل «اصلاح برنامه دولتی توسعه کشاورزی و تنظیم محصولات کشاورزی برای سال‌های ۲۰۱۳-۲۰۲۰»
- طرح نقشه راه در مورد ارتقای جایگزینی واردات در کشاورزی برای سال‌های ۲۰۱۵-۲۰۱۴
در نتیجه اجرایی‌سازی این دو دستورالعمل در سال ۲۰۱۵ واردات محصولات غذایی (تصویر ۱) تا ۲۵ درصد کاهش یافت و در حدود ۱۴ میلیارد دلار صرفه‌جویی شد. بر این اساس در سال ۲۰۱۵، میوه از ۶۸ به ۶۱ درصد و سبزیجات از ۱۵ به ۱۲ درصد کاهش واردات را تجربه کردند.
همچنین از سال ۲۰۱۴، صندوق توسعه صنعتی روسیه با ارائه وام و تسهیلات، از شرکت‌هایی که در مورد طرح‌های جایگزینی واردات فعالیت می‌کردند، حمایت به عمل آورد و طرح‌های آنها را تامین مالی کرد.
تصویر ۱
یکی از مهمترین اهداف روسیه، خلاص شدن از شر وابستگی بیش از حد امنیت غذایی این کشور به محصولات خارجی بود. طبق تصویر ۲ نتیجه‌ای که به دست آمد این بود که به واسطه تحریم‌ها سهم بخشی از کالاهای مصرفی ممنوعه به‌ویژه محصولات گوشتی از اقتصاد روسیه به شدت کاهش یافت. مهمترین پیامد تحریم‌های غذایی، توسعه صنعت داخلی کشاورزی در روسیه و کاهش وابستگی به عرضه مواد غذایی از خارج از کشور بود.
تصویر ۲
*هدف‌گذاری بلندمدت در راستای مصونیت اقتصادی
یکی از نکات حائز اهمیت در اقتصاد ضدتحریمی کشور روسیه، وجود برنامه‌ریزی و شناسایی اهرم‌های شتاب‌دهنده رسیدن به مصونیت اقتصادی از طریق توسعه بخش کشاورزی و صنعت شیلات داخلی در این کشور در سال ۲۰۱۴ است.
طبق مرکز آمار روسیه، اجرای این سیاست، رشد قابل توجهی را در تولید محصولات کشاورزی داخلی طی سال‌های بعد از تحریم ایجاد کرده است. جدول ۱ تغییرات تولیدات محصولات کشاورزی این کشور را طی سال‌های ۲۰۱۰-۲۰۲۰ نشان می‌دهد.
جدول ۱- تغییرات تولیدات محصولات کشاورزی روسیه
دولت روسیه در شرایط تحریم با اتخاذ سیاست‌های حمایتی از تولیدکنندگان محصولات غذایی، جایگاه مهمی در تامین نیاز غذای جهان به دست آورد و در سال ۲۰۱۶ تبدیل به بزرگترین تولید و صادرکننده گندم در جهان شد.
یکی از دلایل مهم توسعه بخش کشاورزی در روسیه، حمایت‌های دولت از کشاورزان و کاهش هزینه‌های تولید است به نحوی که طبق آمارهای منتشر شده میزان حمایت‌های مالی دولت از صنعت کشاورزی از ۳.۲۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ به ۴.۵۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ رسیده و قرار است این میزان به ۵.۷۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ برسد.
*وزارت کشاورزی مسئول تولید و تجارت بخش کشاورزی روسیه
با وقوع تحریم، وزارت کشاورزی روسیه برنامه‌های متعددی را برای افزایش صادرات محصولات کشاورزی نظیر گندم در دستور کار دارد که از جمله این برنامه‌ها می‌توان به «بازاریابی»، «تعیین قیمت رقابتی در مقایسه با رقبای روسیه در بازارهای جهانی»، «تجهیز و گسترش بنادر صادراتی» و «امضای تفاهم نامه تجاری با کشورهای بزرگ واردکننده» اشاره کرد.
در تصویر ۳ روند رشد صادرات محصولات غذایی روسیه بیان شده است.
تصویر ۳
*حذف عوارض صادراتی اقدام جدید روسیه برای افزایش صادرات گندم
در سال ۲۰۱۹ وزارت کشاورزی روسیه به منظور تداوم روند افزایش صادرات گندم اقدام به حذف عوارض صادراتی این محصول کرد. سیاست حذف عوارض صادراتی در روسیه پس از عبور میزان تولید گندم از تقاضای داخلی اجرایی شد. بر این اساس صادرکنندگان محصولات کشاورزی می‌توانند گندم مازاد بر نیاز را با عوارض مالیاتی صفر درصد صادر کنند.
یکی دیگر از اقدامات مهم دولت روسیه در افزایش صادرات گندم به دیگر کشورها و تصاحب بازار کشورهای رقیبی چون آمریکا، کانادا و اتحادیه اروپا، ارائه قیمت کمتر از آنها است. به همین منظور مقامات دولتی روسیه برای کاهش قیمت گندم اقدام به تخصیص یارانه به سوخت و حمل‌ونقل این محصول می‌کنند تا ضمن تثبیت حضورشان در بازارهای جهانی، میزان صادرات خود را نیز گسترش دهند.
برخی از رقبای روسیه به‌عنوان صادرکننده گندم نگران وضعیت رو به رشد روسیه در این بخش هستند. اواخر سال ۲۰۱۶، مرکز نوآوری صادرات دانه استرالیا گزارشی را ارائه داد و بیان کرد که صادرات غلات روسیه تا سال ۲۰۳۰، ۶۰ درصد افزایش خواهد یافت که رقابت بیشتری را در بازارهای کلیدی استرالیا به وجود خواهد آورد. همچنین روسیه پس از پشت سر گذاشتن خودکفایی غلات، تمرکز خود را برای تولید میوه و سبزیجات معطوف کرده است.
*رشد قابل توجه تولید دانه‌های روغنی در روسیه از سال ۲۰۱۴
تولید دانه‌های روغنی پس از غلات، به دلیل تامین روغن نباتی و نهاده‌های دامی از اهمیت بسیار زیادی در بخش کشاورزی برخوردار است. روسیه هم با توجه به شرایط اقلیمی و نیاز به این محصولات، از تولید دانه‌های روغنی حمایت می‌کند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد بعد از تحریم‌های سال ۲۰۱۴، روسیه سطح زیرکشت دانه‌های روغنی را به دلیل اهمیت تولید این محصولات برای تامین روغن‌های خوراکی و نیز نهاده‌های دامی افزایش داد.
طبق اعلام وزارت کشاورزی آمریکا، روسیه پس از اوکراین دومین تولیدکننده بزرگ دانه آفتابگردان در جهان است. کشاورزان روسی در سال ۲۰۱۸ بیش از ۱۸ میلیون تن دانه روغنی تولید کردند که بیش از ۱۲ میلیون تن آن دانه آفتابگردان بود. کلزا و سویا نیز بعد از آفتابگردان مهمترین دانه‌های روغنی تولیدی در روسیه هستند.
در تصویر ۴ به خوبی روند کاهشی وابستگی روسیه به روغن‌های گیاهی و حیوانی وارداتی قابل مشاهده است.
تصویر ۴
*درآمد ۲.۷ میلیارد دلاری روسیه از صادرات دانه‌های روغنی و روغن نباتی
بررسی وضعیت تجارت دانه‌های روغنی و روغن‌های گیاهی در روسیه، نشان‌دهنده وضعیت مناسب صادرات این محصولات است. در سال ۲۰۱۸ بیش از ۳.۱ میلیون تن روغن آفتابگردان، سویا و کلزا به ارزش ۲.۳ میلیارد دلار از روسیه به دیگر کشورها صادر شده است. از سویی دیگر روسیه در این سال تنها ۱ میلیون تن روغن پالم به ارزش ۷۴۸ میلیون دلار از کشورهای مالزی و اندونزی وارد کرده است.
بازرگانان روسیه همچنین در سال گذشته بیش از ۱.۵ میلیون تن دانه آفتابگردان، سویا و کلزا به ارزش ۴۵۲ میلیون دلار به دیگر کشورها صادر کردند.
*برنامه روسیه برای رشد تولید و صادرات لبنیات به چین
در سال ۲۰۱۹ میزان تولید شیرخام روسیه (تصویر ۵) به بیش از ۳۰ میلیون تن رسید که از رکورد سال‌های قبل از آن بیشتر بود. افزایش تولید شیرخام در روسیه باعث شد تا این کشور خودکفایی ۸۲ درصدی در تولید این محصول اساسی به دست آورد.
بهبود وضعیت صنایع لبنی در روسیه با سرمایه‌گذاری دولت این کشور برای افزایش تولید شیرخام طی سال‌های اخیر همراه بوده است. یارانه‌های دولتی در بخش لبنیات به صورت مستقیم یا از طریق پرداخت تسهیلات در قالب خرید تجهیزات مدرن شیردوشی، ماشین‌آلات پردازش شیر و ارتقای سیستم‌های مدیریت گله است.
تصویر ۵
همزمان با اجرای برنامه‌های حمایتی در روسیه برای افزایش تولید محصولات لبنی، دولت این کشور اقدامات مهم دیگری را نیز در جهت افزایش صادرات لبنیات انجام داده است. به عنوان مثال دولت روسیه در فوریه سال ۲۰۱۹ با برگزاری نمایشگاه بزرگی اقدام به معرفی لبنیات تولیدی در این کشور برای بازرگانان کرد.
از سویی دیگر بر اساس اعلام وزارت کشاورزی روسیه، برخی از شرکت‌های تولیدکننده محصولات لبنی در این کشور پس از مذاکرات انجام شده با مقامات چین و با اخذ مجوزهای لازم از دولت این کشور اقدام به صادرات محصولات خود به چین کردند.
تاکنون تعداد شرکت‌های روسی صادرکننده محصولات لبنی به چین از ۱۰ به ۳۳ شرکت افزایش داشته است. بنابر اعلام دولت روسیه برنامه‌ریزی‌ها برای افزایش ۲.۷ برابری صادرات لبنیات این کشور تا سال ۲۰۲۴ ادامه خواهد داشت و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۴ بیش از ۸۰۰ میلیون دلار درآمد ارزی از محل صادرات این محصولات نصیب روسیه شود.
منبع:فارس
نظر شما