عیسی کلانتری، ریاست سازمانی را بر عهده گرفته است که با چالش‌های زیادی روبرو است؛ عمده آنها بحران های قدیمی هستند.

نیو صدر: 4 سال دوران ریاست معصومه ابتکار بر سازمان حفاظت از محیط‌زیست تمام شد و حالا عیسی کلانتری وزیر کشاورزی دوره دوران ریاست جمهوری مرحوم هاشمی رفسنجانی و سید محمد خاتمی، رئیس سازمان حفاظت از محیط‌ زیست شده است.

او در اولین سخنان خود بعد از انتصاب در پست جدیدش با اشاره به چالش‌های زیاد محیط‌زیستی کشور گفت: فاجعه آب گرفتاری اصلی محیط زیست کشور است و مشکلات امروز زیست محیطی ما نتیجه رفتارهای سال‌های گذشته بوده که با کمک حاکمیت و دولت بخشی از خسارت وارده قابل جبران است.

فاجعه آب؛ اصلی‌ترین چالش محیط‌ زیست

همانطور که عیسی کلانتری در اولین صحبت‌هایش به عنوان رئیس سازمان محیط‌زیست گفت بزرگترین چالش او در حوزه منابع آبی ایران است؛ از 132 میلیارد متر مکعب آب‌های تجدیدپذیر ایران فقط 88 میلیارد متر مکعب باقی مانده است و از سویی دیگر در ایران 110 درصد آب‌های تجدیدپذیر  مصرف می‌شود، در حالی که تراز بین‌المللی مصرف آب‌های تجدیدپذیر حدود 40 درصد است.

وضعیت منابع آبی ایران تا حدی بغرنج شده است که کمیته آب تشکیل شده است؛ علاءالدین بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با انتقاد از بی‌توجهی به کمبود آب در کشور طی سال‌های گذشته، گفته بود: بحران آب عملا وارد مقوله امنیتی شده است و ما ناگزیر شدیم در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی کمیته امنیت آب را تشکیل دهیم.

چه کارهایی برای بحران آب انجام شد؟

شاید یکی از اصلی ترین اقداماتی که در دوره ریاست ابتکار بر سازمان محیط‌ زیست برای مقابه با بحران آب انجام شد تدوین لایحه تالاب‌ها بود که به مجلس فرستاده شد ولی این لایحه هنوز تصویب نشده است، در لایحه تالاب‌ها بندهای زیادی برای کاهش مصرف آب وجود دارد؛

- جلب همکاری وزارت نیرو در خصوص تعیین و تخصیص حقابه و احیاء بیش از 80 درصد این تالاب

- جلب همکاری وزارت نفت در ساماندهی فعالیت های نفتی در حوزه تاالب هورالعظیم و بازگشایی دریچه های مخازن

- نصب 40 پل(کالورت) بر روی جاده های احداث شده

- جلوگیری از خروج آب تالاب به خارج از مرز

- رهاسازی برنامه ریزی شده آب از سد کرخه

دریاچه ارومیه تجربه‌ای موفق برای حل فاجعه آبی؟

عیسی کلانتری پیش از انتخاب به عنوان رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست، در دولت یازدهم رئیس ستاد احیای دریاچه ارومیه بود، در این ستاد برای احیای دوباره دریاچه ارومیه اقدامات زیادی در زمینه کاهش منابع آبی انجام شد، بخش زیادی از منابع آب ایران در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود و عیسی کلانتری اصلی‌ترین چالش خود را فاجعه آبی می‌داند تجربه زیادی در این رابطه در ستاد احیای دریاچه ارومیه دارد.

اقداماتی مثل عدم تحویل آب مازاد ورودی به سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه به بخش کشاورزی، کاهش 16 درصدی تحویل آب به 115000 هکتار از کشاورزی دشت‌های میاندوآب، مهاباد، حسنلو، قلعه‌چای و صوفی‌چای، لایروبی بیش از 85 کیلومتر از رودخانه‌های آجی‌چای، قلعه‌چای و صوفی‌چای در استان آذربایجان شرقی، اتصال رودخانه‌ زرینه‌رود به سیمینه‌رود به طول 25 کیلومتر، رها سازی صد‌ها میلیون کیلومتر آب از سد‌های مختلف و ...

یکی از اصلی ترین اقداماتی که ستاد‌ احیا دریاچه ارومیه انجام داد، کاهش مصرف آب کشاورزان در منطقه آبریز دریاچه ارومیه بود؛ کشاورزان مناطق جنوب و غرب حوضه آبریز 24 تا 45 درصد بیشتر از آنچه که گیاه نیاز دارد، آب مصرف می کنند که این امر باعث شد در جنوب حوضه آبریز دریاچه ارومیه سطح آب های زیرزمینی بالا بیاید و باعث شور شدن آب منطقه شود.

به همین دلیل قرار شد با همکاری وزارت نیرو قرار شد هر سال هشت واحد درصد آب کمتر به اراضی کشاورزی سریز شود.

در همین رابطه مسعود تجریشی، مدیر دفتربرنامه ریزی وتلفیق ستاد احیا دریاچه ارومیه گفته است: علاوه بر آن 8 درصد، روی نوع کشت و نحوه آبیاری کشاورزان نیز کار می کنیم با این هدف که صرفه جویی 40 درصدی در مصرف آب در کل حوضه آبریز دریاچه داشته باشیم.

گرم شدن کره زمین؛ به تعهدمان به جهان پایبند می‌مانیم؟

افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای در طول ده‌ها سال گذشته دمای کره زمین را افزایش داده و این افزایش دما آسیب‌های زیادی به ایران وارد کرده است، در همین رابطه 2 سال پیش سران بیش از 150 کشور در جهان در پاریس در توافقنامه‌ای تعهد دادند که میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای  را کاهش دهند.

ایران هم در رسیدن کشورها به این توافق نقش زیادی داشت، به طوری که الگور معاون رئیس جمهور سابق آمریکا و فعال محیط‌زیست در یکی از مستندهای خود درباره ایران گفته بود: ایرانی که همیشه در فضای بین‌الملل به عنوان یک کشور منزوی شناخته می‌شد در پاریس همه را غافلگیر کرد.

ایران در این توافقنامه تعهد داده است که انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را 4 درصد کاهش دهد و در صورت رفع تحریم این میزان را 12 درصد برساند. اما از سویی برخی از منتقدان و کارشناسان از حضور ایران در این توافقنامه انتقاد کرده و این توافقنامه را اجباری دانسته‌اند به شکلی که اجرا نکردن آن منجر به تحریم ایران می‌شود، درصورتی که در این توافقنامه هیچ بندی در رابطه با اجباری بودن آن‌ وجود ندارد. همین انتقادات منجر شده است تا این توافقنامه همچنان مورد تایید شورای نگهبان قرار نگیرد.

عیسی کلانتری و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای

اما کلانتری بر خلاف منتقدان، تغییراقلیم را واقعی می‌داند او چندی پیش در مصاحبه‌ای با ایرنا توضیح داد: تغییر اقلیم در کره زمین را شاهدم. اما آن را ناشی از اثرات گازهای گلخانه ای می بینم. در کره زمین که سقفش با جو بسته شده است روزانه فقط 90 میلیون بشکه نفت سوزانده می شود. حدود دو و نیم برابر این مقدار هم گرما از ذغال سنگ و چوب و سایر سوخت ها به دست می آید. یعنی هر روز گرمایی معادل سوزاندن 300 میلیون بشکه نفت توسط انسان در کره زمین تولید می شود. خب. این گرما به کجا می رود؟ گاز کربنیک و اکسید ازت آن چه؟ سقف کره زمین هم که بسته است. برای همین تغییر اقلیم را در سطح کره شاهدیم. کشور ما نسبت به 20 سال قبل یک و نیم درجه گرمتر شده است. کم آب بودیم و کم آب تر شده ایم. ممکن است جای دیگری هم که پر آب بوده پرآب تر شده باشد. چنانچه شاهد سیل های ویرانگر در اروپا و چین هستیم. آب اقیانوس ها هم گرمتر شده است.

از سویی اگر هم این توافقنامه پاریس تصویب شود، عیسی کلانتری چالش‌های زیادی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در ایران دارد، او چندی پیش در میزگرد «تغییر اقلیم؛ مسئولیتهای سازمانی و خلاهای قانونی» با انتقاد از برنامه ششم توسعه در حوزه محیط زیست، عنوان کرده بود: این برنامه تضاد کاملی با مصوبات راهکارهای تغییر اقلیم و حفظ محیط زیست دارد و هم اکنون چیزی که در کشور برای آن وجود خارجی تصور نمی شود، موضوع حفاظت از محیط زیست است.

فرسایش خاک، مسئله‌ای هم اندازه بحران آب؟

سالانه خاک ایران چهاربرابر بیش از خاک سایر کشورهای جهان در اثر فرسایش آبی و بادی از بین می رود. اگرچه کمبود آب و خشکسالی در کشور مساله مهمی است اما به نظر می رسد، از بین رفتن خاکی که برای تشکیل هر مترمربع آن بیش از 500 سال زمان لازم است نیز کم اهمیت تر از آن نباشد.

حدود 2 سال پیس عیسی کلانتری در رابطه با وضعیت فرسایش خاک در ایران گفته بود: ایران از رده چهارم در فرسایش خاک به رده اول جهان در این زمینه رسیده است، با این شرایط محیط زیستی باقی نخواهد ماند. امروز از جمعیت 78 میلیون نفری تنها برای 33 میلیون نفر خوراک اساسی تولید می‌کنیم و خوراک حدود 40 میلیون نفر دیگر را وارد می‌کنیم یعنی 88 میلیارد متر مکعب آب شیرین کشور برای تولیدات مربوط به 33 میلیون نفر مصرف می‌شود.

در دولت یازدهم یکی از اصلی ترین اقداماتی که برای مقابله با فرسایش خاک انجام شد تدوین و ارائه لایحه حفاظت از خاک به مجلس شورای اسلامی بود.

سعید متصدی معاون محیط زیست انسانی، سازمان محیط‌زیست در دوره قبلی هم با اشاره به اینکه  هیچ قانون، آیین نامه و ضابطه ای جهت حفاظت خاک و جلوگیری از آلودگی خاک وجود نداشت، از تصویب لایحه حفاظت از خاک در آستانه روز زمین پاک در هیات دولت خبر داد.

متصدی گفت: برای اولین بار راهبردها، سیاست ها و خط مشی های مدیریت، حفاظت و بهره برداری پایدار از منابع خاک، معیارها و شاخص های آلودگی و تخریب خاک و اصول فنی بهره برداری پایدار حسب کاربری های مختلف منابع خاک کشور تدوین و اجرا می شود.

به نظر می‌رسد کلانتری هم مسئله فرسایش خاک را بس هم اندازه بحران آب حساس می‌داند او در اولین اظهاراتش بعد از انتخاب به عنوان رئیس سازمان محیط زیست گفته بود: وضعیت هوا به کمک دولت به راحتی اصلاح می‌شود، اما فرسایش خاک و تشکیل دوباره آن که 700 سال زمان نیاز دارد کار دشواری است.

او افزود: زمانی که عشایر کشور را برای تولید 120 هزار تن گوشت حمایت می‌کردیم به فرسایش خاکی حاصل از آن توجهی نداشتیم. اگر رودخانه کارون و ارس امروز با مشکلات زیست محیطی روبه‌رو هستند نتیجه رفتارهای دیروز ما در این زمینه است.

آلودگی هوا؛ مسئله قدیمی ایران

مسئله آلودگی‌ هوا در شهرهای بزرگ یکی از قدیمی ترین مسائل زیست‌محیطی ایران است، چندین سال است که به دلیل مسائل مختلف از جمله تردد زیاد خودروها کلانشهرهای زیادی از ایران به آلودگی هوا روبرو هستند، از سوی دیگر مناطق جنوبی ایران هم به شکل دیگری و به علت گرد و خاک با آلودگی‌هوا روبرو هستند.

با این وجود که عیسی کلانتری چالش آلودگی‌هوا را مسئله‌ای قابل حل می‌داند اما به نظر می‌رسد باید اقدامات زیادی برای مقابله با آن در دوره 4 ساله بعدی انجام شود.

به طور کلی در این دوره سازمان محیط‌زیست اقدامات موثری در زمینه آلودگی هوا انجام داد و تعداد روزهای پاک در پایتخت از 216 روز در سال 91 به 260 روز در سال 1395 رسید.

در سال 1392، 45 درصد از نیروگاه‌ها مازوت مصرف می‌کردند ولی برای مقابله با آلودگی هوا این میزان در سال 95 به 8 درصد رسید، همچنین در طول این مدت توزیع بنزین یورو 4 در شهرهای مختلف گسترش یافت؛ اکنون 40 شهر ایران از بنزین یورو 4 استفاده می‌کند و سازمان محیط‌زیست برنامه دارد تا سال 1400 همه شهرها از این بنزین استفاده کنند.

یکی از اصلی‌ترین اقداماتی که در زمینه آلودگی هوا انجام شد تدوین لایحه هوای پاک بود، این لایحه توسط شورای نگبان تایید شده است. همچنین الزام خودروسازان به تولید خودروهای یورو 4 باعث کاهش روزهای آلوده هوا شده است، سازمان محیط زیست البته برنامه ارتقاء سوخت خودروها به یورو 5 و تولید خودروهایی با این استاندارد تا پیش از سال 1400 را هم دارد.

گرد و خاک اصلی ترین چالش گرد و خاک در زمینه آلودگی‌هوا؟

اما در دوره 4ساله قبلی به علت مسئله گرد و خاک فشار زیادی روی سازمان محیط‌زیست بود و به نظر می‌رسد یکی از اصلی ترین چالش‌های کلانتری در زمینه آلودگی هوا همین مسئله باشد.

او چند روز پیش در این باره در مصاحبه‌ای تلویزیونی گفت: گرد و غبارها هم منشأ داخلی و هم منشأ خارجی دارند، بر اساس بررسی‌های کارشناسان محیط زیست از 28 مرکز تولید گرد و غبار 4 مرکز در جنوب خوزستان و 24 مرکز در خارج از کشور قرار دارد ولی چهار کانون تولید گرد و غبار در داخل ایران چندین برابر کانون‌های خارجی تولید گرد و غبار دارند.

وی افزود: کنترل منشأهای خارجی گرد و غبار از طریق دیپلماسی با کشورهای عراق، سوریه و عربستان دنبال می‌شود. کانون‌های داخلی گرد و غبار در خوزستان و ایلام نیز باید مدیریت شوند. در این میان خشکی دریاچه‌ها و تالاب‌ها نیز وضعیت گرد و غبار را تشدید می‌کند. البته برخی مناطق، کانون‌های گرد و غبار محلی دارند. نباید فراموش کنیم که گرد و غبار یک‌شبه ایجاد نشده که یک‌شبه از بین برود. حل پدیده گرد و غبار نیاز به برنامه‌ریزی دارد.